کشورهای رقیب ایران در تولید علم

پیمان صالحی امروز (دوشنبه) در اولین همایش مرجعیت علمی به سیاست‌های ابلاغی رهبری در سال ۹۳ در حوزه علم فناوری اشاره کرد و گفت:‌ ایشان جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علم و فناوری در جهان را اولین نکته در این سیاست‌ها دانسته‌اند و در ذیل لوازم رسیدن به آن را مشخص کرده و نقشه راهی برای تحقق آن بیان کردند.

وی با اشاره با بیانات رهبری در سال ۸۴ اظهار داشت: آغاز هم‌اندیشی ملی تحقق مرجعیت علمی با محوریت مرکز آثار نشر مقام معظم رهبری صورت گرفت‌.

صالحی گفت: یکی از وجه‌های مرجعیت علمی بحث برتری علمی است، بخش دیگری در لایه پاسخگویی اجتماعی و بازخورد آن در اجتماع ظهور و بروز یابد و بخش دیگر ارزش افزوده اقتصادی و کارآفرینی است.

دبیر شورای عالی عتف ادامه داد: مدل مفهومی چند سطحی مرجعیت علمی مستخرج از بیانات رهبری؛ شامل بخش‌های مختلفی مانند مداخله، مراقبه، زیرساخت، نهادسازی، راهبری و مداقه است که مرجعیت علمی زبان فارسی از زیرمجموعه‌های بخش‌های این مدل است.

رتبه‌های علمی ایران

وی با اشاره به آمارهای علمی کشور گفت: جایگاه ایران در پایگاه نمایه‌سازی اسکوپوس ۱۵ و در وب آو ساینس ۱۷ است، در ۲۰ سال از رتبه ۵۳ به ۱۵ رسیدیم ولی چند سال است که روی رتبه ۱۵و ۱۶ باقی مانده‌ایم. همچنین از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۲ در اسکوپوس ۷۴ میلیون و ۲۳۱ هزار سند از کل دانشمندان دنیا ثبت شده است و ایران در حوزه شیمی رتبه ۱۴، در مهندسی شیمی ۱۵ ولی در حوزه هنر و علوم انسانی رتبه ۴۴ را دارد که باید برای بهبود آن تلاش کرد.

صالحی گفت: همچنین از جهت رتبه علم در کشورهای اسلامی، ایران در اسکوپوس رتبه اول و در وب او سانس رتبه دوم بعد از ترکیه را دارد. اگر بخواهیم در برنامه هفتم به رتبه چهاردهم جهان برسیم کشورهای رقیب ما عربستان سعودی و ترکیه در کشورهای اسلامی و در کل جهان هلند است.

استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به یکی از بحث‌های رهبری مبنی بر ضرورت گسترش زبان فارسی به عنوان یکی از زبان‌های علمی جهان گفت: بر ابن اساس هر کس خواست تازه‌های علمی جهان را فراگیرد، باید مجبور باشد زبان فارسی یاد بگیرد. امروز ۸۲۷ نشریه داخلی در حوزه علوم انسانی منتشر می‌شود که باید برای نمایه‌سازی آن‌ها تلاش کنیم.

مجلات نمایه شده ایران در اسکوپوس ۳۶۴ مجله است که از این تعداد ۱۹۵ مجله متعلق به وزارت بهداشت و ۱۵۱ متعلق به وزارت علوم و از این تعداد ۱۳ نشریه فارسی است.

به گفته وی پایگاه مجلات با دسترسی باز موسوم به دواج/DOAJ پیش نیاز نمایه شدن در اسکوپوس و وب آو ساینس است. به همین دلیل تلاش شده نشریات داخلی در دوآج نمایه شوند و امروز ۸۳۳ مجله از جمهوری اسلامی نمایه شده است، فقط در سال ۲۰۲۳ از نظر تعداد مجلاتی که در دواج نمایه شده ایران رتبه چهارم را از بین ۱۳۹ کشور در این پایگاه، دارد. همچنین ایران سال گذشته رتبه نهم از نظر تعداد مجلات را داشته است، زبان فارسی در میان ۸۰ زبان در دواج، نهمین زبان دواج است. در مجموع ۴۳۲ مجله زبان فارسی و ۴۴۴ مجله انگلیسی در این پایگاه نمایه شده است.

فریب تولید ناخالص داخلی بالا را نخوریم

صالحی به رابطه علیت بین هزینه تحقیق و توسعه و رشد اقتصادی کشورها اشاره و تأکید کرد: تولید ناخالص داخلی ما وابسته به نفت و مواد معدنی خام است؛ ولی پیچیدگی اقتصادی به این معناست که چطور می‌توان تولید ناخالص داخلی را با ساخت سخت‌افزارها و فناوری‌های پیچیده و پیشرفته افزایش داد؛ بنابر این نباید فریب تولید ناخالص داخلی بالا را بخوریم. زیرا عربستان هم تولید ناخالص داخلی بالا دارد که از فروش نفت حاصل می‌شود.

صالحی ادامه داد: همچنین در سال ۲۰۲۰ بر مبنای شاخص پیچیدگی اقتصادی، ژاپن دارای شاخص پیچیدگی اقتصادی ۲. ۴۸، عربستان دارای شاخص ۷۴ درصد و ایران دارای شاخص منفی ۳۵ درصد بوده است.

وی با اشاره به دیدار دیروز مقام معظم رهبری از دستاوردهای هوافضای سپاه در پهپادها گفت: در این دیدار اشاره شد توانمندی‌های موشکی و پهپادی با همکاری دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌های دانش ینیان به دست آمده است که نشان از توانمندی‌های پژوهشگران دارد.

دبیر شورای عالی عتف با اشاره به بودجه تحقیق و توسعه در برنامه ششم توسعه گفت: در این برنامه، بخش پژوهش باید ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی بودجه را به خود اختصاص می‌داد که ۲ درصد از بخش دولتی و ۲ درصد از بخش خصوصی ناشی شود که بخش دولتی اصلاً محقق نشد.

وی تأکید کرد: مرجعیت علمی بدون حمایت مالی محقق نمی‌شود، دنشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به نحو احسن نیروهای انسانی تولید می‌کنند که در همه جای دنیا هم در این زمینه می‌شنویم و گفته می‌شود.

صالحی تأکید کرد: کشش بازار ما با پیچیدگی اقتصادی پایین، توانایی جذب ظرفیت دانشگاه‌ها را ندارد و ما باید ظرفیت تقاضا را به سمت تعادل ببریم. همچنین قوانین خوبی داریم که اجرا نشده مانند ۴ درصد بودجه تولید ناخالص داخلی و اگر بتوانیم در اجرای قوانین فعال شویم مرجعیت علمی که خواست رهبری است محقق شود.

نخستین همایش مرجعیت علمی امروز ( دوشنبه، ۲۹ آبان ماه) در محل سالن همایش‌های بین‌المللی کتابخانه ملی با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شماری از رؤسای دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور در محورهای مرجعیت علمی چیستی و چرایی»، «مرجعیت علمی در طیف ناهمگون حوزه‌های علمی و فناورانه – وجوه تشابه و تمایز»، «ارکان جهت‌ساز مرجعیت علمی – پیشران‌های تحول‌ساز»، «نظام حکمرانی، اولویت‌گذاری و شبکه‌سازی»، «مرجعیت علمی و نسبت آن با دیپلماسی علم و فناوری»، «چگونگی نقش‌آفرینی نظام‌های پشتیبان در تحقق مرجعیت علم، فناوری و نوآوری»، «بازخوانی پیشینه تاریخی مرجعیت علمی در تمدن اسلامی» و همچنین «نهاد آموزش و پرورش و مرجعیت علمی» در حال برگزاری است.

گفتنی است این همایش به همت مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار می‌شود و پیش از برگزاری این همایش تلاش شده پیش نشست‌های مختلفی به میزبانی سازمان‌های برگزارکننده در حوزه‌های مختلف با هدف تبیین این موضوع و تشریح ماموریت‌های هر کدام از نهادها و سازمان‌ها در زمینه‌های کارکردی و دانشی برگزار شود.