تاریخ‌سازی زنان فناور ایرانی؛ دستاوردهایی که جهانی شدند

خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری- مهتاب چابک: حضور زنان سرآمد و خلاق در عرصه فناوری و نوآوری کشور در دهه‌های اخیر هرچند سیر صعودی داشته اما همچنان سهمشان نسبت به مردان چه در بخش‌های تحقیقاتی و علمی و چه در بخش خصوصی و کسب و کارهای فناورانه چندان قابل توجه و چشمگیر نیست؛ در تایید صحت این ادعا می‌توان این آمار را ارائه داد که تنها ۱۲ درصد کسب و کارهای نوین و فناورانه از آن زنان ایرانی است.

در سوی دیگر در حالی که ۲۷ هزار و ۲۳۷ نفر در هیأت مدیره شرکت‌های دانش بنیان عضو هستند، تنها پنج هزار و ۱۵۴ نفر، معادل ۱۹ درصد کل اعضا به بانوان تعلّق دارد. هرچند بی انصافی است اگر نگوییم زنان ایرانی با همین سهم نسبتاً کم، در رویدادهای مختلف خوش درخشیده‌اند و توانمندی زن ایرانی را به رخ جهانیان کشیده‌اند. با این حال این آمار هم قابل توجه است که تعداد بانوان مدیرعامل و رییس هیات مدیره شرکت‌های دانش‌بنیان در ۳ سال اخیر رشد خوبی را تجربه کرده است. تعداد مدیران زن فناور از ۱۰۹۲ نفر در سال ۱۴۰۰ به ۲۲۵۰ نفر تا پایان ۹ ماهه سال ۱۴۰۳ رسیده است که رشد دو برابری را نشان می‌دهد که از روندی امیدآفرین حکایت دارد.

در تازه‌ترین رویداد بین‌المللی، همین زنان ایرانی در حوزه فناوری تاریخ ساز شدند به طوری که ۴ بانوی کارآفرین ایرانی در مسابقه شرکت‌های نوآفرین زنان بریکس که یکی از برنامه اصلی مجمع کارآفرینان بریکس به شمار می‌رود، برنده جایزه این مسابقه شدند. در این رویداد ۱۰۰۰ پروژه از ۳۰ کشور جهان ثبت‌نام شده بود که در نهایت ۲۶ پروژه از ۱۴ کشور برگزیده شدند و در میان این ۲۶ پروژه، ۴ مورد متعلق به بانوان نوآفرین برتر ایرانی بوده است.

چالش‌های زنان فناور؛ از ناکافی بودن سرمایه برای تولید تا بروکراسی زیاد

با تغییر دولت‌ها، عموماً مسئولین متولی از ایده آل‌هایشان برای حضور زنان در عرصه فناوری و نوآوری و لزوم افزایش مشارکت آنها در این زیست بوم سخن می‌گویند اما باید گفت چالش‌ها، موانع بسیاری را پیش روی زنان کارآفرین و فناور قرار داده است. ناکافی بودن سرمایه اولیه برای تولید انبوه محصولات دانش بنیان مانع بزرگی است که مسیر پیشرفت را برای زنان آهسته تر می‌کند، بروکراسی بسیار زیاد و مسیر دشوار برای اخذ مجوزهای لازم برای تولید یا به کارگیری محصولات، فقدان راه‌های ارتباطی موثر برای دریافت حمایت‌های ملی و نبود یک مسیر مشخص و مجزا برای حمایت از بانوان کارآفرین از دیگر چالش‌هایی به شمار می‌رود که زنان فناور از آن گلایه مند هستند.

امیدواری برای رفع موانع کنش گری زنان

حسین افشین معاون علمی رئیس جمهور در دولت چهاردهم در اقدامی ۲ زن را به عنوان مشاوران خود منصوب کرده است که این انتصاب در دو وجه قابل ملاحظه و حائز اهمیت است؛ نخست توجه به حضور زنان در پست‌های مدیریتی و دیگری آنکه می‌توان این اقدام را امید به برداشتن گامی تازه برای ارتقای جایگاه زنان و تسهیل شرایط و رفع موانع برای کنش گری بانوان در زیست‌بوم فناوری و نوآوری تلقی کرد.

مقوله مدیریت زنان در زیست بوم دانش بنیان و به رسمیت شناختن توانمندی‌هایشان در این حوزه موضوعی است که توجه و حمایت بیشتری را چه به لحاظ زیرساختی و چه تحقق ظرفیت‌های قانونی از دستگاه‌های متولی بالاخص معاونت علمی طلب می‌کند؛ این زنان فناور با مدیریت بر شرکت‌های دانش بنیان، در افزایش اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی، پاسخ به نیازهای کشور و همچنین کمک به ارزآوری و رشد اقتصاد دانش بنیان قدم‌های موثری برداشته‌اند.

خبرگزاری مهر در راستای عمل به رسالت رسانه‌ای خود و شناساندن و معرفی زنان سرآمد و فناور ایرانی با برخی از آن‌ها که با کسب جایزه رویداد بریکس، تاریخ سازی کرده‌اند، گفتگو داشته است؛ در این گفتگوها این مدیران درباره دستاوردهای فناورانه و چالش‌های پیش روی فعالیت فناورانه خود سخن گفته‌اند که در ادامه می‌خوانید.

یکی از زنان سرآمد ایرانی دکتر اعظم کرمی دارای دکتری مهندسی برق مخابرات سیستم است که با مدیریت بر یک شرکت دانش بنیان و گردآوری فارغ التحصیلان و نخبگان دانشگاهی، خدمات و محصولات فناورانه نرم افزاری و سخت افزاری را در زمینه‌های هوش مصنوعی و رباتیک، پهپاد و تکنولوژی‌های وابسته، سنجش از دور، مانیتورینگ هوشمند، داده کاوی، اینترنت اشیاء عرضه کرده است.

محصولی دانش بنیان که جایزه جیتکس دبی را از آن خود کرد

یکی از محصولات این شرکت که برنده جایزه مسابقه شرکت‌های نوآفرین زنان بریکس و جیتکس دبی شده، «پهپاد تخصصی پایش خطوط انتقال برق» نام دارد. کرمی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه TRL (سطح آمادگی فناوری) این محصول ۸ است، درباره ویژگی‌های پهپاد توضیح داد و گفت: این پهپاد دوربینی با کیفیت و با زوم بالا دارد و می‌تواند عیوب خطوط انتقال نیرو را ردیابی کند. این پهپاد همچنین با استفاده از فناوری اسلم (SLAM) محلی‌سازی و نقشه‌برداری همزمان فاصله را با دکل برآورد می‌کند.

ساخت پهپادی با زوم ۳۰ برابر برای مانیتورینگ تاسیسات

این مدیرعامل زن دانش بنیان که عضو هیئت علمی دانشگاه کرمان نیز هست، ضمن تاکید بر اینکه بیش از نیمی از کارمندان این شرکت خانم و از فارغ التحصیلان دانشگاه‌های خوب کشور به شمار می‌روند، گفت: پهپادی که در این شرکت طراحی و ساخته شده در پایش و مانیتورینگ تجهیزات و تاسیسات صنایع مختلف کاربرد دارد. ناوبری مبتنی بر پردازش تصویر و مستقل از جی پی اس، قابلیت ناوبری اطراف میدان مغناطیسی بالا، پرواز اتوماتیک، اسکن بصری اطراف، ردیابی خطوط انتقال برق، مجهز به سنسورهای متناسب با نیاز کارفرما، دوربین تصویربرداری با زوم ۳۰ برابر از ویژگی‌های این پهپاد به شمار می‌رود.

وی یکی دیگر از محصولات دانش بنیان این شرکت را ساخت نرم افزار AFTL برای تشخیص هوشمند عیوب تجهیزات خطوط انتقال و فوق توزیع برق عنوان کرد و گفت: این محصول به وسیله الگوریتم یادگیری عمیق، قابلیت تشخیص اتوماتیک بیش از ۸۰ نوع از عیوب الکتریکال، مکانیکال و فونداسیون را دارد. این محصول در شرکت‌های زیرمجموعه صنعت برق، حوزه تعمیرات و نگهداری صنایع دارای پست‌ها و خطوط انتقال و فوق توزیع کاربرد دارد.

همت یک بانوی کارآفرین برای ساخت محصولات در حوزه توانبخشی عصبی

یک شرکت دانش بنیان دیگر که با مدیریت یکی از بانوان نوآفرین کشور اداره می‌شود، برای بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلالات مغز و اعصاب، محصولات نوینی را تولید و به بازار عرضه کرده است. سیده فاطمه حسینی مدیر عامل این شرکت با همراهی تیمی خبره متشکل از پزشکان، متخصصان علوم اعصاب و مهندسان الکترونیک، مکانیک و مهندسی پزشکی گامی موثر در حوزه توانبخشی عصبی برداشته است. محصول دانش بنیان این شرکت «قاشق یار هوشمند» نام دارد که با فناوری بیوفیدبک به افرادی که بر اثر عوارض سالمندی، پارکینسون، سکته مغزی به لرزش دست دچار شده‌اند، کمک می‌کند به راحتی کنار غذا را میل کنند.

ایران سومین کشور سازنده «قاشق هوشمند» بعد از آمریکا و چین

مدیر این شرکت دانش بنیان در این باره به خبرنگار مهر گفت: این دستگاه می‌تواند تا ۸۵ درصد لرزش دست را کم کند و در نتیجه محتویات غذا به راحتی داخل قاشق باقی بماند. در واقع الگوریتم‌ها هوشمند در تعامل با سنسورهای دقیق به کار رفته در قاشق یار، قادرند به طور خودکار لرزش دست را از حرکت ارادی تمایز دهند. سیستم پایدار ساز نویت، الکتروموتورهای تعبیه شده در بدنه دستگاه را به نحوی کنترل می‌کند که باعث خنثی شدن عمده لرزش‌ها می‌شود. این بانوی کارآفرین در ادامه تاکید کرد که تنها دو شرکت در آمریکا و چین موفق به تجاری سازی این محصول شده‌اند و در حال حاضر این شرکت با فناوری منحصر به فرد «میراکننده تعادلی» موفق شده است تا با برطرف کردن ضعف‌های موجود در این محصولات خارجی، با اثربخشی بیشتر و عملکردی رقابتی اقدام به تولید محصول کند و آن را به بازار عرضه کند.

گلایه‌های یک بانوی فناور از تبعیض در فضای اشتغال فناورانه

دکتر مرضیه ابراهیمی بانوی دیگر فناور کشورمان است و گلایه مندی خود را در فضای کسب و کار فناورانه این‌طور مطرح می‌کند که کریدورهای بانوان و آقایان در فضای اشتغال فناورانه یکسان است و با توجه به شبکه سازی وسیع آقایان در این حوزه، بانوان در نوبت‌های آخر قرار می‌گیرند. او که برنده جایزه رویداد بریکس نیز هست، درخواست‌هایی از متولیان حوزه فناوری دارد از جمله اینکه محصولات و فناوری‌های دانش بنیان‌ها، برای جذب سرمایه گذاران و متقاضیان خارجی توسط رایزنان فناوری در بریکس معرفی شود. خواسته دیگر دکتر ابراهیمی این است که در تامین سرمایه اولیه برای تولید انبوه محصولات با هدف تجاری سازی و صادرات در سطح بین الملل از سوی نهادهای متولی ساز و کاری در نظر گرفته شود.

طرح نوآورانه دانش بنیان‌ها برای درمان بیماران سرطانی / ایجاد بانک سلول‌های ایمنی

این بانوی موفق، مدیرعامل شرکت دانش بنیان کیان ایمن سلول است که در حوزه فناوری و نوآوری درمان بیماران سرطانی با استفاده از روش‌های نوین فعالیت می‌کند. این شرکت دو کار آزمایی بالینی در سطح فاز یک با همکاری پژوهشگاه رویان و بیمارستان حضرت رسول اکرم انجام داده که نخستین همکاری در حوزه فراوری انواع سلول‌های ایمنی و سلول‌های خونی برای درمان سرطان و همکاری دوم در حوزه ارایه خدمات سلولی شامل (فروش رده سلولی سرطانی، کشت دو بعدی و سه بعدی سلول‌های سرطانی، تست سمیت دارویی بر سلول‌های سرطانی و سلول‌های بنیادی سرطان) بوده است.

این بانوی فناور که عضو هیات مدیره پژوهشگاه رویان نیز هست، در معرفی طرح نوآورانه این شرکت به خبرنگار مهر گفت: این طرح درباره «ایجاد بانک سلول‌های ایمنی» بوده که برای درمان بیماران سرطانی قابل استفاده است. سلول‌های ایمنی در افراد سالم می‌توانند ساز و کاری را برای درمان بیماران سرطانی فراهم کند و این سلول‌ها، به طور طبیعی خاصیت تشخیص سلول‌های سرطانی و از بین بردن آن را دارند. این سلول‌ها همچنین توانایی حذف عفونت‌های ویروسی و افزایش بقای پیوند سلول‌های بنیادی در بیماران مبتلا به سرطان را دارند.

وی ضمن بیان این مطلب که ما در کشور نیازمند ساختارها و بسترهای مناسب برای مهندسی سلول‌های ایمنی هستیم و خوشبختانه فعالیت این شرکت منجر به ایجاد این بستر زیربنایی شده تا این سلول‌های ایمنی در دسترس باشند، خاطرنشان کرد: این سلول‌ها علاوه بر اینکه در درمان استفاده می‌شوند در آینده می‌توانند برای مهندسی ژنتیک مورد استفاده قرار گیرند. جداسازی سلول‌های ایمنی از خون محیطی، جداسازی سلول از خون بندناف، کشت و تکثیر و فعال سازی این سلول‌ها از خدمات شرکت به شمار می‌رود. در حال حاضر مجوز حداقل دست‌ورزی را از سازمان غذا و دارو دریافت کرده‌ایم و امیدواریم به زودی مجوز نهایی برای شروع فعالیت صادر شود.

ساخت «پلتفرم جامع احراز هویت دیجیتال» با مدیریت یک بانوی نوآفرین

شرکت دانش بنیان دیگری که به سراغ آن رفتیم، شرکتی موثر در حوزه هوش مصنوعی است که با مدیریت نفیسه حاتمی خواه، «پلتفرم جامع احراز هویت دیجیتال» را ارائه داده است. این شرکت دانش بنیان با استفاده از به روزترین الگوریتم‌های هوش مصنوعی موفق شده تا فرآیندهای احراز هویت دیجیتال و همچنین امضای دیجیتال را برای کسب‌وکارها در سریع‌ترین زمان پیاده سازی کند و نقشی در توسعه اقتصاد دیجیتال و همچنین تحول دیجیتال در ایران داشته باشد.

این پلتفرم دیجیتال در حوزه بانک و خدمات مالی، ارتباطات و اپراتور موبایل، صرافی ارز دیجیتال، بورس، بیمه و سرمایه‌گذاری کاربرد دارد. به طور مثال از آنجا آمار جرائمی نظیر سرقت هویت و جعل هویت در فضای مجازی بالا رفته است، سواستفاده از هویت‌های سرقت‌شده، نهادها و سازمان‌ها از جمله صرافی ارز دیجیتال را به استفاده از احراز هویت دیجیتال وا داشته است. بسیاری از شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ دنیا به درک درستی از کاربرد عمل احراز هویت دیجیتال برای شناسایی کاربران خود رسیده‌اند. پیش‌تر شرکت‌ها با چالش‌هایی مواجه بودند که ارائه خدمات آن‌ها را کند می‌کرد و فرایند احراز هویت دیجیتال، بسیار از مشکلات را حل کرده است. مثالی دیگر اینکه با احراز هویت دیجیتال در حوزه ارز دیجیتال، جلوی بسیاری از اقدامات غیرقانونی مربوط به پولشویی گرفته می‌شود. از طرفی با توجه به ماهیت احراز هویت دیجیتال، کاربر و صرافی می‌توانند در سایه امنیت و اطمینان فعالیت کنند.

نکته پایانی

چنین دستاوردهای فناورانه ای که با مدیریت زنان موفق ایرانی به منصه ظهور رسیده و بعضاً برخی از همین محصولات همگام با دانش روز دنیاست، نشان دهنده آن است که زن ایرانی نه تنها در حوزه‌های ورزشی، هنری، اجتماعی و … که در حوزه فناوری و نوآوری نیز می‌تواند تاریخ ساز باشد؛ هر چند در این مسیر دشواری‌ها کم نیست و بعضاً شکاف جنسیتی و مردانه بودن زیست بوم فناوری به مثابه یک دافعه اجتماعی برای زنان عمل می‌کند و به آنها این حس را القا می‌کند که در اقلیت هستند اما قطعاً معاونت علمی و فناوری با همکاری معاونت امور زنان ریاست جمهوری می‌تواند با فراهم کردن زیرساخت‌ها و ایجاد بستر مناسب و همچنین تسهیل فرایند کار با حذف بروکراسی‌ها در کاهش این تبعیض‌ها موثر باشد.

بحث تامین مالی و افزایش هزینه‌ها برای تجاری سازی محصولات دانش بنیان یکی از دغدغه‌های مهم مدیران زن فناور به شمار می‌رود که در همین رابطه معاون راهبردی معاونت علمی به تازگی وعده داده با توجه به افزایش هزینه‌های تأمین مالی این شرکت‌ها، تلاش می‌کنند با استفاده از ظرفیت‌های قانونی مانند قانون جهش تولید دانش‌بنیان، این هزینه‌ها را کاهش دهد.

در دوره جدید، معاونت علمی رویکرد خود را بر افزایش مشارکت زنان در زیست‌بوم فناوری و نوآوری قرار داده و از آنجا که بانوان ایرانی پتانسیل و ظرفیت خود را در این حوزه به اثبات رسانده‌اند و در سوی دیگر با توجه به نقش غیرقابل انکارشان در کمک به رشد و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، به نظر می‌رسد این امر نوید بخش تغییرات مثبت در حوزه فناوری برای زنان متخصص و خوش فکر ایرانی خواهد بود.