هوش مصنوعی و تغییر سیمای جهان امروزی

به گزارش خبرنگار مهر؛ هوش مصنوعی که یکی از فناوری‌های نوظهور است را می‌توان به‌عنوان یک فناوری که سعی در شبیه‌سازی استدلال انسان و توانایی کشف معنا، تعمیم و یادگیری از تجربیات گذشته را دارد، تعریف کرد. این فناوری نوظهور که اخیراً سروصدای زیادی در کل دنیا و به‌خصوص علاقه‌مندان به تکنولوژی ایجاد کرده را «جان مک‌کارتی» برای اولین‌بار در سال ۱۹۵۰ هوش مصنوعی نامید.

سه نوع هوش مصنوعی بر اساس قابلیت‌های آن وجود دارد:

*هوش مصنوعی ضعیف که بر روی یک کار تمرکز می‌کند و برای انجام فراتر از یک کار محدودیت دارد.

*هوش مصنوعی قوی که می‌تواند هر وظیفه فکری را که یک انسان می‌تواند درک کند بیاموزد (محققان در تلاش برای رسیدن به هوش مصنوعی قوی هستند و هنوز این تکنولوژی به این مرحله نرسیده است).

*هوش مصنوعی فوق‌العاده قوی یا شبیه‌ساز شناختی که از انسان فراتر می‌رود. (در حال حاضر ساخت آن ممکن به نظر نمی‌رسد.)

به‌طورکلی سیستم‌های هوش مصنوعی با دریافت مقادیر زیادی از داده‌های برچسب‌گذاری شده، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و یافتن الگوها، قادر به پاسخگویی به سوالات، تحلیل و در مواردی پیش‌بینی آینده هستند. به‌این‌ترتیب ربات‌های گفتگو محور (چت‌بات‌ها) که مدل‌های مبتنی بر زبان هستند و با متون گسترده تغذیه می‌شوند، قادرند به تعامل با افراد بپردازند و تکنیک‌های جدید هوش مصنوعی که به‌سرعت در حال بهبود هستند قادرند متن، تصاویر، موسیقی و سایر محصولات رسانه‌ای را ایجاد کنند.

به جرئت می‌توان مشهورترین هوش مصنوعی این روزها در جهان را «ChatGPT» دانست. این پلتفرم چت‌باتی مبتنی‌بر هوش مصنوعی است که می‌تواند به پرسش کاربران پاسخ دهد. این ابزار فناورانه در تاریخ ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ توسط شرکت فناوری «OpenAI» و با حمایت مایکروسافت راه‌اندازی و معرفی شد.

عرضه این پلتفرم طی ماه‌های اخیر، سبب افزایش چشمگیر شرکت‌های فعال در حوزه فناوری هوش مصنوعی مولد شد و بسیاری از کشورها و شرکت‌ها، در واکنش به توسعه سریع این پلتفرم، برنامه توسعه هوش مصنوعی اختصاصی خود را کلید زدند.

فناوری یاد شده، قادر است با استفاده از آموخته‌های خود از پایگاه داده‌های وسیع متشکل از کتاب‌های دیجیتال و نوشته‌های آنلاین، متون خوانا، تصاویر و حتی ویدئوهای جدید تولید کند. به عقیده کارشناسان، چنین پلتفرمی می‌تواند طیف بسیار گسترده‌ای از فعالیت‌ها را انجام دهد و مانند یک بازاریاب دیجیتال حرفه‌ای عمل کند و زبان انسان را به کدهای برنامه‌نویسی گوناگون تبدیل کند.

هوش مصنوعی مولد با مزایای منحصر به فردش می‌تواند در حرفه‌های مختلف و همچنین در ابعاد مختلف زندگی انسان اثرگذار باشد.

از جمله مزایای هوش مصنوعی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

کاهش خطای انسانی: عبارت «خطای انسانی» به این دلیل به وجود آمده که انسان‌ها هرازگاهی در فعالیت‌های خود دچار خطاهایی می‌شوند که از عوامل مختلفی نشأت می‌گیرد. کامپیوترها در صورت برنامه‌ریزی صحیح مرتکب اشتباهات نمی‌شوند و به عبارتی دیگر ضریب خطای کار به کمک هوش مصنوعی پایین می‌آید. هوش مصنوعی تصمیمات خود را با توجه به اندوخته‌ای از اطلاعات گذشته و الگوریتم‌هایی خاص می‌گیرد و این باعث افزایش میزان دقت کار می‌شود. این قابلیت در مواردی مثل پیش‌بینی آب‌وهوا، ساخت نیروگاه‌های برق و پالایشگاه‌های نفت، تهیه نقشه سازه‌های معماری، مهندسی ترافیک و…. می‌تواند مفید واقع شود.

ریسک‌پذیری بالاتر از انسان: یکی از مهم‌ترین مزایای هوش مصنوعی غلبه بر محدودیت‌های انسانی است. به‌عبارت‌دیگر هوش مصنوعی قادر است کارهایی را که برای انسان مخاطره‌آمیز است انجام دهد. بمب‌ها را خنثی کند، در عمیق‌ترین نقاط اقیانوس و دورافتاده‌ترین نقاط قطب کاوش کند، معادن زغال‌سنگ و نفت را استخراج کند و در انواع بلایای طبیعی مثمرثمر واقع شده و به‌راحتی فرسوده نشود.

دسترسی زمانی نامحدود: انسان‌ها توانایی کارکردن بی‌وقفه در ساعات طولانی را ندارد و برای بالابردن کارکرد خود به تعطیلات و اوقات فراغت نیاز دارد. اما هوش مصنوعی می‌تواند بدون وقفه کار کند. برای مثال این قابلیت می‌تواند به پلیس در حفظ امنیت کمک بسزایی کند و مؤسسات آموزشی و مراکز تلفنی که سوالات زیادی دریافت می‌کنند، می‌توانند از هوش مصنوعی استفاده کنند.

کمک در روزمرگی و کارهای تکراری مشاغل: در زندگی روزمره و برخی مشاغل کارهای تکراری زیادی مانند تأیید برخی اسناد، ارسال ایمیل و… وجود دارد. هوش مصنوعی با به‌عهده‌گرفتن این قبیل وظایف می‌تواند از سویی روندها را سرعت بخشیده و از سویی دیگر با برعهده گرفتن قسمت روزمره و کسالت‌بار و تکراری مشاغل، وقت و ذهن انسان‌ها را برای خلاقیت بیشتر آزاد بگذارد. انجام وظایفی این‌چنین می‌تواند به تسریع فرایند خسته‌کننده‌ی دیوان‌سالاری (بوروکراسی) هم بینجامد. در بانک‌ها کارهایی مانند بررسی اسناد و چک‌ها و فرایند گرفتن وام می‌تواند به هوش مصنوعی واگذار شود.

تصمیم‌گیری سریع‌تر: هوش مصنوعی کنار سایر فناوری‌ها می‌تواند سرعت فرایندها را بالا ببرد. انسان در حین تصمیم‌گیری عوامل بسیاری را از نظر احساسی و عقلی بررسی و تجزیه تحلیل می‌کند؛ اما هوش مصنوعی قادر است سریع‌تر فرایند تصمیم‌گیری را پیش برده و نتایج را ارائه دهد.

برنامه‌های روزانه: برنامه‌های روزانه مانند «سیری» اپل، «کورتانا» ویندوز و «OK» گوگل به برنامه‌ریزی روزانه و مسائل روزمره انسان‌ها برای اموری مانند جستجوی مکان یا گرفتن بلیت سفر کمک می‌کند. در واقع این برنامه‌ها مانند دستیار شخصی عمل می‌کنند.

اختراعات جدید: هوش مصنوعی نیروی محرکه پشت نوآوری‌های متعددی است که به انسان‌ها در حل اکثر مسائل چالش‌برانگیز کمک می‌کند. به‌عنوان‌مثال، پیشرفت‌های اخیر در فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به پزشکان این امکان را داده است که سرطان سینه را در زنان در مراحل اولیه تشخیص دهند.

تصمیمات بی‌طرفانه: انسان‌ها خواه‌ناخواه در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌هایشان احساسات را دخالت می‌دهند؛ اما هوش مصنوعی عاری از احساسات است و رویکردی بسیار کاربردی و منطقی دارد. مزیت بزرگ هوش مصنوعی این است که هیچ دیدگاه مغرضانه‌ای ندارد که تصمیم‌گیری دقیق‌تر را تضمین می‌کند. (البته اگر سازندگان آن با دیدگاه‌های مغرضانه‌ی خود هوش مصنوعی را برنامه‌ریزی نکرده باشند.)

شناسایی الگو: هوش مصنوعی در شناسایی الگو می‌تواند بسیار حرفه‌ای تر از انسان عمل کند. این فناوری با توانایی بالا در تجزیه‌وتحلیل کلان‌داده‌ها و شناسایی الگوها و روندها، می‌تواند به کسب‌وکارها و سازمان‌ها کمک کند تا رفتار مشتری، روند بازار و سایر عوامل مهم را بهتر درک کنند. از این اطلاعات می‌توان برای تصمیم‌گیری بهتر و بهبود نتایج کسب‌وکار و در مواقعی سیاست‌گذاری‌های کلان جامعه استفاده کرد.

کاربردهای پزشکی: هوش مصنوعی همچنین با کاربردهای مختلف از تشخیص و درمان گرفته تا کشف دارو و آزمایش‌های بالینی، سهم بسیاری در علم پزشکی داشته است. ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به پزشکان و محققان جهت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات بیمار و شناسایی برنامه‌های درمانی شخصی‌سازی شده را توسعه دهند. کاربردهای این‌چنین در نهایت منجر به افزایش سلامت در سطح جامعه شده و پیشرفت‌های فناوری پزشکی و داروسازی را تسریع می‌کند.

همان‌طور که در موارد بالا اشاره شد، هوش مصنوعی با توانمندی‌هایش قادر است زندگی انسان‌ها را زیرورو کرده و رشد و توسعه فناوری را تسریع کند. بعضی از کارشناسان معتقدند انقلابی که هوش مصنوعی در حال رقم‌زدن آن است بسیار گسترده‌تر از انقلاب اینترنت خواهد بود. بااین‌حال در برخی از مزایای هوش مصنوعی می‌توان نقاط مبهمی یافت. به‌عنوان‌مثال تصمیم‌گیری کاملاً منطقی و کاربردی و بدون دخالت احساسات انسانی در مسائل انسانی کاربرد دارد؟ در مسئله‌ای مثل پاندمی که اخیراً جهان با آن درگیر بود می‌توان بدون توجه به احساسات انسانی تصمیم گرفت؟ مسئله دیگر تصمیم مغرضانه نگرفتن است. برای مثال ایلان ماسک با این ادعا که هوش مصنوعی شرکت او که رقیب چت‌جی‌پی‌تی است برخلاف این چت‌بات قرار است مبتنی بر حقیقت باشد ایجاد ابهام کرد. باتوجه به این ادعا و تجربه‌های کاربران می‌توان احتمال مغرضانه بودن چت‌بات‌ها و بخصوص چت‌جی‌پی‌تی را داد.

مهم‌ترین معایب هوش مصنوعی شامل موارد زیر است:

هزینه‌های بالا: توانایی ایجاد ماشینی که بتواند هوش انسان را شبیه‌سازی کند، کار بسیار زمان‌بر و هزینه‌بری است. هوش مصنوعی برای ارائه‌ی بهترین کارکرد خود نیاز به سیستم‌های آخرین مدل دارد و در نتیجه استفاده از آن هزینه‌ی بالایی می‌برد.

عدم خلاقیت: یکی از عیب‌های هوش مصنوعی این است که باوجوداینکه قادر است از داده‌های و تجربیات گذشته استفاده کرده و طبق الگوریتم‌های آن عمل کند، نمی‌تواند خارج از چارچوب فکر کند و این موضوع را یاد نمی‌گیرد. برای مثال یک ربات می‌تواند به‌تنهایی مقاله بنویسد، اما نوشته‌های فوربس که با ربات تهیه شده فاقد حس انسانی موجود در سایر مقالات فوربس است.

افزایش بیکاری: یکی از کاربردهای هوش مصنوعی این است که جانشین مشاغل (بخصوص کارمندان) و افزایش نرخ بیکاری می‌شود؛ بنابراین برخی مدعی‌اند که امکان دارد هوش مصنوعی بخصوص چت‌بات‌ها جایگزین کارکنان شوند. در برخی از کشورهای پیشرفته مانند ژاپن در حال حاضر هم از ربات‌ها در صنایع تولیدی استفاده می‌شود. این فرضیه صددرصد نیست؛ زیرا هوش مصنوعی همان‌طور که یکسری مشاغل را به خطر می‌اندازد باعث افزایش برخی دیگر از فرصت‌های شغلی و مزایای کاربردی دیگر برای انسان می‌شود.

افزایش اتکای بشر و تنبلی: برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی اکثر کارهای خسته‌کننده و تکراری را انجام می‌دهد و این باعث می‌شود انسان‌ها کمتر از مغز و قدرت حافظه‌ی خود استفاده کنند و این اعتیاد به هوش مصنوعی مانند فضای مجازی و مشکلاتش برای نسل‌های جوان، قادر است برای انسان مشکل‌ساز باشد.

فقدان به کارگیری آموزه‌های اخلاقی: اخلاق یکی از ویژگی‌های انسان است که او را از سایر جانداران متمایز می‌کند. گنجاندن این ویژگی ناب در هوش مصنوعی کار دشواری است. پیشرفت سریع هوش مصنوعی، بعضی تئوری‌ها را ایجاد کرده که روزی هوش مصنوعی به طور غیرقابل‌کنترلی رشد خواهد کرد و به دلیل عدم توجه به اصول اخلافی در نهایت بشریت را از بین خواهد برد. اصول اخلاقی در جوامع شرقی از جمله جامعه ما بسیار مهم است و برای مقابله با این قبیل مشکلات احتمالی هوش مصنوعی باید به راه‌حل اندیشید.

فقدان احساسات بشری: همان‌طور که همه می‌دانیم ماشین‌ها و کامپیوترها احساسات ندارند. با اینکه ربات‌ها کارکرد بالاتری از نوع بشر دارند، انسان‌ها برای رسیدن به اهداف نیازمند همکاری گروهی هستند و مدیریت گروه برای دستیابی به اهداف امری ضروری است؛ اما ربات‌های بدون احساسات، درکی از روابط انسانی که اساس کارکرد تیم‌هاست ندارند و این‌گونه ارتباطات، قابل‌جایگزینی با هوش مصنوعی نیست.

وجود موانع متعدد برای بهبود: انسان‌ها نمی‌توانند هوش مصنوعی را توسعه دهند؛ زیرا این فناوری مبتنی بر واقعیت‌ها و تجربیات از پیش بارگذاری شده است. هوش مصنوعی در انجام مکرر یک کار مهارت دارد و اگر بخواهیم تنظیمات جدید یا بهبود تنظیمات قبلی را لحاظ کنیم نیاز به تغییر کد دستی وجود دارد. در کل ماشین‌ها می‌توانند وظایفی را که برای آن‌ها توسعه یا برنامه‌ریزی شده‌اند، انجام دهند. اگر از آن‌ها درخواست جدید شود شکست‌خورده یا نتایج بی‌ربط ارائه می‌دهند. این مشکل به‌تنهایی قادر است اثرات منفی قابل‌توجهی داشته باشد.

نقض حریم خصوصی: به گفته برخی کارشناسان، چت‌بات‌ها مانند «Chat GPT» و «Brad» توانایی نقض حریم شخصی کاربران را دارد و نیاز است که آسیب‌های احتمالی و هرگونه نقض حریم شخصی این فناوری در نظر گرفته شده و مدیریت شود.

چگونه می‌توان آسیب‌ها را کاهش داد

هوش مصنوعی با تمام مزایا و معایبش پتانسیل عظیمی را برای حرکت به‌سوی دنیایی بهتر ایجاد خواهد کرد و آسیب‌های آن در صورت مدیریت صحیح کاهش می‌یابد. این فناوری جدید که تأثیرهای مثبت و منفی واضح و روشنی روی زندگی انسان‌ها دارد، توسعه روزافزون و غیرقابل‌اجتنابی خواهد داشت و افزایش سواد مردم برای چگونگی برخورد با آن امری ضروری و حائز اهمیت است.

برخی کشورها، مانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا در پی شناخت دقیق ویژگی‌های هوش مصنوعی و تنظیم‌گری آن هستند. بر همین مبنا اخیراً هیأت حفاظت از داده‌های اروپا اعلام کرد که کارگروهی مخصوص هوش مصنوعی ایجاد کرده است.

با تمام این اوصاف شناخت دقیق ویژگی‌های مثبت و منفی هر پدیده تکنولوژی و عملکرد مناسب مطابق با این شناخت می‌تواند به کشورها در پیشبرد سریع‌تر اهداف و پیشرفت و توسعه پایدار کمک کند.