مروری بر مسیر رشد دانش بنیان‌های ایرانی در ۳ سال گذشته – مرجع علم و فناوری

به گزارش خبرنگار مهر، توجه به دانش‌پایگی اقتصاد، تولید داخل و توسعه کمی و کیفی شرکت‌های دانش بنیان همواره مورد تاکید دولت سیزدهم در ۳ سال اخیر بوده است به طوری که آمارها هم این ادعا را تایید می کند. براساس آمار رسمی معاونت علمی به لحاظ کمی شرکت های دانش بنیان در سال ۱۴۰۳ نسبت به دوره قبل رشد ۵۰ درصدی داشته اند و به دنبال رشد کمی شرکت ها، اشتغال نخبگان و فارغ التحصیلان دانشگاهی در این شرکت ها با رشد قابل توجهی رو به رو بوده است.

نگاهی به آمار افزایش شرکت های دانش بنیان در دولت سیزدهم

در ۳ سال اخیر با رشد نسبتاً قابل قبولی در تعداد شرکت های دانش بنیان و اشتغال آفرینی این شرکت‌ها مواجه بودیم که این موضوع به خصوص در سال ۱۴۰۱ با توجه به نامگذاری شعار سال به «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» بسیار پررنگ تر بود. به طوری که از ۶۶۳۲ شرکت در سال ۱۴۰۰ به ۸۲۶۰ شرکت در سال ۱۴۰۱ و ۹۷۳۳ تعداد شرکت در سال ۱۴۰۲ رسیده‌ایم. در حال حاضر نیز ۹۹۷۰ شرکت دانش‌بنیان به تائید معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رسیده که این تعداد ۸۶۱ شرکت فناور، ۲۳۳۷ شرکت نوآور و ۶۷۷۱ شرکت به‌صورت نوپا تائید شده‌اند. بر این اساس تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در تیر ماه سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۵۰ درصد رشد داشته است.

رشد ۵۵ درصدی اشتغال فارغ التحصیلان در شرکت های دانش بنیان

نکته قابل توجه آنکه این شرکت‌ها با ایجاد زیرساخت لازم به‌منظور بهره‌برداری از توانمندی‌های فنی و تخصصی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی توانسته‌اند در تیرماه سال ۱۴۰۳ امکان اشتغال برای بیش از ۴۰۷ هزار نفر را فراهم آورند که نسبت به ۲۶۳ هزار نفر در سال ۱۴۰۰، رشد حدود ۵۵ درصدی داشته است.

سرعت دریافت مجوز دانش بنیانی ۵۰ درصد افزایش یافت

از طرفی حمایت از شکل گیری و بزرگ شدن شرکت های دانش بنیان یکی از اهداف معاونت علمی در این دوره بود و در این راستا تلاش شد فرآیند دانش بنیان شدن شرکت های دانش بنیان تسریع شود و به گفته مسولان معاونت علمی سرعت دریافت مجوز دانش بنیانی شرکت ها، افزایش ۵۰ درصدی داشته است.

فرایند ارزیابی شرکت ها از ۹۰ روز به زیر ۴۰ روز رسید / نوپاها ۲۰ روزه ارزیابی می شوند

در همین رابطه رضا اسدی فر معاون توسعه شرکت های دانش بنیان در گفتگو با مهر اعلام کرده است که فرایند ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان، در طول ۳ سال به طور متوسط از حدود ۹۰ روز به زیر ۴۰ روز رسیده و حداکثر زمان ارزیابی از ۳۰۰ روز به ۷۰ روز کاهش یافته است. همچنین برای شرکت‌های نوپا که ۸۰ درصد سبد شرکت‌های ما را دارند، ارزیابی به صورت غیر حضوری و زمان آن به کمتر از ۲۰ روز رسیده و برای شرکت‌های نوآور و فناور با توجه به اینکه حتماً نیاز به بازدید دارند، زمان ارزیابی در حدود یک ماه انجام می شود.

تغییر نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان بعد از حدود ۱۰ سال

یکی دیگر از اتفاقات خوبی که در این دوره رقم خورد، تغییر «نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان» بود که از مردادماه سال ۱۴۰۲ اجرایی شد. در آیین نامه جدید که توجه به «اقتصاد دانش بنیان» را به جای حمایت صرف از دانش بنیان‌ها دنبال می کند، به ارزیابی مستمر میزان فروش شرکت ها، کاهش سرعت فرایند دانش بنیان شدن شرکت ها، اشتغال تخصصی شرکت‌ها، سطح فناوری و تسلط بر دانش فنی و … توجه شده و شاخص‌ها و فرایندهای ارزیابی شرکت‌ها به طور کل تغییر یافته است.

سیر صعودی آمار فروش شرکت‌های دانش بنیان در ۳ سال

شاخص بعدی درباره شرکت های دانش بنیان موضوع درآمد آنها است که افزایش آن ارتباط مستقیمی با بلوغ زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان دارد در همین رابطه یکی از برنامه‌های اصلی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در دوره جدید افزایش درآمد و به‌تبع آن افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی است. اسدی فر می گوید: آمار رسمی فروش شرکت‌های دانش‌بنیان حاکی از آن است که میزان فروش این شرکت‌ها از میزان فروش این شرکت‌ها از ۲۱۵ هزار میلیارد تومان در سال مالی ۱۳۹۹ به ۲۲۳ هزار میلیارد تومان در سال مالی ۱۴۰۰ و به حدود ۴۰۷ هزار میلیارد تومان در سال مالی ۱۴۰۱ افزایش داشته است و پیش بینی می شود این عدد برای سال مالی ۱۴۰۲ که در تیرماه ۱۴۰۳ مشخص می شود، به بیش از ۶۰۰ هزار میلیارد تومان برسد.

معاون توسعه شرکت های دانش بنیان معاونت علمی، سهم فروش شرکت‌های دانش بنیان از GDP براساس آخرین آمار احصا شده در سال ۱۴۰۲ را حدود ۳ درصد اعلام کرد.

۹۹۸ شرکت در سال مالی ۱۴۰۱ مشمول معافیت مالیاتی شدند

به منظور جهت دهی حمایت‌های مالیاتی به سمت توسعه نوآوری و اقتصاد دانش بنیان، برخی شرکت ها با احراز شرایط خاص می‌توانند برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای خود از اعتبار مالیاتی استفاده کنند. حمایت‌های مالیاتی از همان سال اول اجرای قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان» با هدف کاهش هزینه‌های شرکت‌ها و سوق‌دادن آنها به انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه در سال ۱۳۹۲ آغاز شد و در این دوره مهمترین حمایت مالیاتی برای شرکت های دانش بنیان، معافیت مالیات بر درآمد شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان بوده است که بر این اساس ۱۰۹۸ شرکت برای سال مالی ۱۴۰۰ و ۹۹۸ شرکت برای سال مالی ۱۴۰۱ مشمول معافیت مالیاتی شدند.

۲ سرفصل اعتبار مالیاتی اضافه شد

پس از تقریباً یک دهه اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، با تصویب قانون مترقی جهش تولید دانش بنیان، ابزارهای حمایت مالیاتی ارتقاء پیدا کرد و ۲ سرفصل اعتبار مالیاتی «تحقیق و توسعه» و اعتبار مالیاتی «سرمایه گذاری» به سبد حمایت‌های دانش بنیان اضافه شد.براساس این ماده قانونی، معادل هزینه‌های انجام شده در پروژه‌های تحقیق و توسعه به عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آتی به شرکتهای دارای پروانه بهره برداری یا مجوز فعالیت از مراجع ذیربط اعطا خواهد شد و معادل آن از مالیات بر عملکرد مربوط به سال انجام هزینه مذکور یا سال‌های بعد کسر می‌شود.

تصویب ۴,۲۰۰ میلیارد تومان برای ۱۵۰۰ پروژه تحقیق و توسعه

بر این اساس فعالیت های اجرایی این حمایت ها آغاز و در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۵۰۰ پروژه تحقیق و توسعه برای ۵۲۷ شرکت اعم از دانش بنیان و غیر دانش بنیان به ارزش بیش از ۴,۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار مالیاتی تصویب شد.

رضا اسدی فر معاون توسعه شرکت‌های دانش بنیان معاونت علمی، درباره جزییات بهره مندی از اعتبار مالیاتی گفته بود که اعتبار مالیاتی «تحقیق و توسعه» سقف ندارد و همه شرکت‌های دانش‌بنیان از آن بهره‌مند می‌شوند. جنس پژوهش‌ها در قالب پروژه ها تعریف می‌شود؛ بدین معنا که ورودی، خروجی سرفصل ها و هزینه های تخمینی تقریباً مشخص است و سالانه میزان این هزینه‌کردها بررسی شده وآن بخشی که مشمول اعتبارهای مالیاتی می شود به اداره مالیات اعلام شده و از میزان مالیات شرکت‌ها کاسته می‌شود.

وی همچنین درباره نحوه تخصیص اعتبار مالیاتی به «سرمایه‌گذاری» ها نیز توضیح داد و گفت: سرمایه گذاری ها به دو صورت انجام می‌پذیرد؛ نخست مستقیم است که طی آن به میزان ۳۰ درصد از سرمایه گذاری از مالیات کسر می‌شود و دوم سرمایه گذاری از طریق صندوق‌ها است که آن ۱۰۰ درصد مالیات عملاً کسر خواهد شد منتهی اختصاص این جنس اعتبارهای مالیاتی برخلاف بخش «تحقیق و توسعه» که سالانه بود، بعد از اتمام پروژه و بهره‌برداری کامل تخصیص می‌یابد.

آنطور که اسدی فرد گفته است شرکت هایی که فروش بیشتری دارند مثل شرکت های «نوآور» و «فناور»، نوع محصول دانش بنیان آنها اهمیت دارد و حتماً باید آن محصول در لیست محصولاتی که مشمول معافیت هستند، قرار بگیرد. بر این اساس، اگر تمام محصولات این شرکت‌ها در لیست مشمولین معافیت قرار بگیرد، کلاً معاف و اگر بخشی در لیست باشد به همان میزانی که با لیست تطابق پیدا می‌کنند از این اعتبارات بهره‌مند خواهد شد.

ابتکار معاونت علمی برای راه اندازی مجموعه های دانش بنیان مردم نهاد

در حوزه توسعه دانش بنیان ها اخیراً معاونت علمی، در یک اقدام ابتکاری که در راستای تحقق شعار جهش تولید با مشارکت مردم صورت گرفت، از گفتمان سوم خود تحت عنوان «مجموعه های دانش بنیان مردم نهاد» رونمایی کرد. براساس این طرح که مخاطب آن آحاد مردم هستند، توانمندی هایی که در زیست بوم فناوری و نوآوری شامل شرکت‌های دانش بنیان، خلاق و فناور، صندوق های پژوهش و فناوری و سایر اجزا وجود دارد، با کمک مردم شکوفا خواهد شد. بسترسازی دانش بنیان برای نهضت تولید مردمی، جمع سپاری مردمی برای تولید نوآورانه، ارتقا بهره‌وری تولید مردم با کاربست فناوری و ارتقا زنجیره ارزش ظرفیت های بومی با کاربست فناوری ۴ مدل پیش بینی شده برای فعالیت مجموعه های دانش بنیان مردم نهاد به شمار می رود که جزییات آن در مصاحبه امهر با دستیار معاون علمی رئیس جمهور در امر مردمی‌سازی (اینجا) تشریح شد.

حمایت از دانش بنیان ها دغدغه ای بود که رییس جمهور شهید همواره طی سال های گذشته بر آن تاکید کرده بود؛ به طوری که تاکید داشت با توجه به اینکه توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان ایجاد اشتغال، رشد تولید و پیشرفت فناورانه را در پی دارد، هر نوع حمایت مالی، ارائه تسهیلات و تخصیص منابع به فعالیت‌های دانش‌بنیان در دستور کار قرار داشته باشد و آن را یک سرمایه گذاری می دانست. آمارهای توسعه ای دانش بنیان ها در حوزه های مختلف اعم افزایش کمی شرکت های دانش بنیان، افزایش اشتغال فارغ التحصیلان، رشد فروش شرکت و همینطور افزایش صادرات دانش بنیان های ایرانی نشان می دهد، این دغدغه و ماموریت بر زمین نماند.