اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور از ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۷ مشخص شد
به گزارش خبرنگار مهر، روند روزافزون تحولات علمی و فناورانه و هزینه بالای پژوهش از یکسو و محدودیت سرمایه (اعم از انسانی و غیرانسانی) از سوی دیگر، ضرورت تعیین حوزه‌های متمرکز را بیش از پیش بر سیاستگذاران ملی آشکار کرده است. امروزه همه کشورها حتی کشورهایی که از حیث منابع انسانی و غیر انسانی، از موقعیت بسیار خوبی برخوردارند این اصل را پذیرفته‌اند که نمی‌توان در همه زمینه‌های علم و فناوری سرمایه‌گذاری کرد، بلکه باید متناسب با وضعیت و اهداف کشور به دسته‌بندی و انتخاب حوزه‌های اولویتدار اقدام کرد.
اگرچه اکثر کشورها به این مهم دست یافته‌اند، اما فرایند تعیین اولویت‌های پژوهش علم و فناوری در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشور ما هم با توجه به تغییرات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، در حوزه علم و فناوری نیز تغییرات چشمگیری اتفاق افتاده است بنابر این ضروری است تا علاوه بر تعیین اولویت های پژوهش علم و فناوری، به روزرسانی آنها نیز به صورت دوره‌ای مورد توجه قرار گیرد.
تدوین سیاستها و اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور یکی از وظایفی است که از سال ۱۳۸۸ بر عهده شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) قرار گرفته است و تاکنون چهار نسخه از این سند در سالهای ۱۳۸۸، ۱۳۹۱، ۱۳۹۳ و ۱۳۹۶ انتشار یافته است.
از نظر وظیفه قانونی در سالهای اخیر می‌توان به «ماده ۵۶ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲)» و «بند ب ماده ۶۴ برنامه ششم توسعه» اشاره کرد که براساس آن دستگاه‌ها موظف اند یک درصد از اعتبارات تخصیص یافته هزینه ای خود را برای امور پژوهشی و توسعه فناوری و در راستای سیاستها و اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور مصوب شورای عالی عتف هزینه کنند.
با توجه به پایان زمان اعتبار آخرین نسخه سیاست ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور (۱۴۰۰-۱۳۹۶) و ظهور رویکردهای جدید حوزه سیاستگذاری علم و فناوری و شرایط جدید کشور، دبیرخانه شورای عالی عتف تدوین و به‌روزرسانی آنها را برای بازه زمانی ۱۴۰۷-۱۴۰۳ در دستور کار خود قرار داد.
گزارش پیش رو خلاصه‌ای است از کلیات اولویت‌بندی، روش‌شناسی حاضر در استخراج اولویت‌های پژوهش و فناوری و خروجی‌ها و دستاوردهای آن (در قالب نگاشت ابرچالش‌ها، چالش‌ها و محورهای پژوهشی مرتبط و همچنین نگاشت کلان‌روندها و محورهای پژوهشی مربوطه) که در ادامه به جزییات آن ها اشاره شده است.
کلیات اولویت‌گذاری
علم، فناوری و نوآوری محرک‌های اصلی رشد و توسعه اقتصادی تلقی می شود. سازمان یونسکو به صورت ادواری گزارشی از وضعیت سرمایه‌گذاری کشورها در علم، فناوری و نوآوری به عنوان یکی از سنجه‌های توسعه‌یافتگی منتشر می کند. شکل شماره ۱-۱ بیانگر میزان رشد سهم هزینه تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی کشورهای منتخب را نشان می‌دهد.
آمار نشان می‌دهد که سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه در کشورهای حوزه یورو و همچنین کشورهای منتخب به میزان قابل توجهی افزایش یافته است و کشور چین از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸ نرخ رشد بالاتری را تجربه کرده است.
شکل ۱-۱ سهم هزینه تحقیق و توسعه کشورهای منتخب از تولید ناخالص داخلی/ منبع: OECD, August ۲۰۲۰.
واضح است که آینده جهان را نیروهای قدرتمند و پیچیده شکل می دهند و رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی و برهم زننده دچار تغییر و دگرگونی می کند. شاید بتوان همه گیری کووید-۱۹ را یکی از این رویدادها تلقی کرد. بحران کووید-۱۹ روندهای قبلی علم، فناوری و نوآوری را تسریع کرده است، همه گیری دسترسی آزادتر به داده‌ها را فراهم آورده است، استفاده از ابزارهای دیجیتال را افزایش داده است، همکارهای بین‌المللی را بهبود داده و موجبات تعامل فعالانه بازیگران جدیدی را فراهم آورده است. این تحولات می‌توانند سرعت انتقال به سیستم علم و نوآوری بازتر را در بلندمدت افزایش دهند.
در عین حال، چنین تعاملات گستردهای سبب میشود تا تلاش‌های تحقیقاتی به طور بی‌رویه از موضوعات غیرمرتبط با کووید-۱۹ دور شود. دولت ها و مؤسسات حمایت‌کننده از تحقیقات باید به سرعت ظرفیت های تحقیقاتی و اولویت های استراتژیک خود را برای سال های پیشرو تعریف کنند. اولین گام در چرخه تولید علم، یافتن سؤال مناسب برای تحقیق است. بی‌توجهی به فرایند تعیین اولویت‌ها تحقیقاتی، به ایجاد شکاف بین نیازهای تحقیقاتی جامعه و تحقیقات محققان می انجامد.
تعیین اولویت‌های پژوهشی علم و فناوری در سطح ملی، یکی از امور مهم و رایجی است که کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به آن اهتمام می‌ورزند. البته تاریخ سیاست علم نشان می‌دهد که اولویت‌گذاری ماهیتاً وابسته به بافت جامعه است و در سیستم‌های ملی نوآوری هر کشور متفاوت است.
در واقع، نحوه اولویت‌گذاری از کشوری به کشور دیگر، بر اساس ساختار اقتصادی (مانند داشتن بخش‌های قوی در انرژی یا هوافضا)، نقش سیاسی کشور (R&D دفاعی/ نظامی/ امنیتی)، چارچوب مفهومی سیاست علم و فناوری (مانند فشار علم، کشش تقاضا، مأموریت‌گرایی، اشاعه‌گرایی) و ساختار نهادی سیستم سیاستگذاری علم و فناوری (متمرکز، غیرتمرکز، مرکزی، منطقه‌ای) تفاوت بسیار دارد.
کشورهای مختلف از رویکردهای متفاوتی برای تعیین اولویت‌های تحقیقاتی خود استفاده می کنند. البته اغلب از چند روش به صورت ترکیبی برای اولویت‌بندی استفاده می کنند و تصمیم نهایی با رویکرد از بالا به پایین و در سطح دولت گرفته می شود.
رایج ترین رویکردها عبارتند از:
رویکرد از بالا به پایین: در این رویکرد، تصمیم اصلی توسط دولت یا دیگر بدنه تصمیمگیران سیستم پژوهش اتخاذ می شود. کشورهای رومانی، لتونی و اسپانیا تجربه استفاده از این رویکرد را در تدوین اولویت‌ها علم و فناوری خود دارند.
رویکرد مشارکتی: تصمیم‌گیری در خصوص اولویت‌ها تحقیقاتی از طریق مشورت با ذینفعان سیستم تحقیق و نوآوری یا حتی از طریق مشارکت عمومی صورت می گیرد. دانمارک از رویکرد مشورت عمومی برای تعریف حوزه های مهم اجتماعی اقتصادی در برنامه آینده نگاری خود استفاده کرده است اما در نهایت دولت تعیین کننده اولویت های بیست و یک گانه بوده است. یونان نیز در برنامه توسعه استراتژیک خود برای تحقیق، توسعه و نوآوری خود طی سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳ از این رویکرد بهره گرفته است. فرانسه، ایرلند، لوکزامبورگ و اسلونی سایر کشورهایی هستند که در برنامه های تعیین اولویت‌های علمی و فناوری خود از این رویکرد استفاده کرده اند.
رویکرد مشورتی: شوراهای تحقیقاتی و سایر نهادهای مشورتی، مشورتهایی در خصوص تعیین جهت و اولویت سیاست های تحقیقاتی ارائه می دهند. در بریتانیا شبکه گستردهای از کمیته ها و گروه های مشاوره‌ای مقدمات تدوین سیاست علمی و تحقیقاتی را فراهم می آورند. نهادهای مشورتی در سطوح مختلف سیستم سیاستگذاری این کشور حضور دارند که طیف گستردهای از مشورتها و اطلاعات را ارائه میدهند.
رویکرد از پایین به بالا: در این رویکرد اولویت‌ها تحقیقاتی توسط خود محققان تدوین می شود. البته اولویت‌های کلی سیاستها باز هم در سطوح بالا بررسی می شود. فنلاند و هلند از کشورهایی هستند که تجربه استفاده از این رویکرد را در برنامه های اولویت بندی تحقیقات خود دارند.
در رویکرد از پایین به بالا مسؤولیت اولویت بندی به جامعه علمی، شرکت های مشاور و یا سازمان های اجتماعی فرهنگی واگذار می شود در حالی که در رویکرد از بالا به پایین، دولت تصمیم گیرنده است. از دیدگاه انتقادی، رویکرد از پایین به بالا ممکن است به خطای نزدیک بینی منجر شود در حالی که پایبندی به اصل «نوگرایی» را تضمین می کند. و رویکرد از بالا به پایین ممکن است سبب تنش زایی در ساختارها و توانمندی های سازمان های مجری شود.
مطالعات نشان می دهد ترکیب این دو رویکرد به دلیل دخیل کردن بازیگران و گرایش های متفاوت می تواند به کاهش خطر سوگیری در فعالیت‌های تعیین اولویت منجر شود. در واقع می توان گفت تنوع و جامعیت مجموعه ذینفعان، شرط اساسی موفقیت فرایند اولویت بندی است.
فرایند تعیین اولویت‌های پژوهشی علم و فناوری در سطوح مختلفی پیاده‌سازی می شود:
۱- سطح سیاستها که اولویت‌بندی در این سطح عموماً توسط دولت‌ها انجام می شود، ۲- سطح راهبردی که مورد توجه مؤسسات تأمین مالی است، و ۳- سطح عملیاتی که فرایند اولویت‌بندی در این سطح معمولاً توسط مؤسسات تحقیق و توسعه صورت می گیرد.
بر همین اساس، نوعی تقسیم‌بندی در خصوص روش های اولویت‌گذاری انجام شده است؛ برای مثال آینده‌نگاری و روش‌های مربوط به آن که بیشتر برای اولویت‌گذاری در سطح ملی استفاده می‌شوند. سایر روشها در سطوح پایین‌تر و حوزه‌های خاص کاربرد بیشتری دارند.
روش‌شناسی استخراج اولویت‌های پژوهش و فناوری
در این سند، محورهای پژوهش و فناوری در دو دسته محورهای ناظر بر حل چالش های جاری کشور و محورهای ناظر بر کلان روندها تدوین شده است. داده های اولیه مورد نیاز در تدوین اَبَرچالش ها، چالش ها، کلان روندها و محورهای پژوهش و فناوری ذیل آنها از سه منبع تأمین شده است:
گروه اول، اسناد بالادستی کشور همچون نقشه جامع علمی کشور، قوانین برنامه پنج ساله توسعه کشور، سیاست های کلی نظام در حوزه علم و فناوری و … .
گروه دوم، نظرات دستگاه های اجرایی، نهادهای حاکمیتی، سازمان ها و مراکز تحقیقاتی مختلف همچون سازمان برنامه و بودجه کشور، دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارتخانه ها، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی و … .
گروه سوم، نظرات خبرگان حاضر در کمیسیون های تخصصی شورای عالی عتف که خود متشکل از نمایندگان دستگاه های اجرایی و تعدادی از اعضای حقیقی متخصص است.
این طرح در بستر فرایند زیر تدوین شد:
شکل ۱-۲ مراحل تدوین اولویت‌های پژوهشی علم و فناوری کشور
بر این اساس، ابتدا به واکاوی و تحلیل اولویت‌ها پژوهش علم و فناوری تعیین شده در دوره های گذشته پرداخته شد. سپس مبانی و پیشینه پژوهش و مطالعات تطبیقی مورد بررسی قرار گرفت. به منظور راهبری امور، نظام نامه‌ای با عنوان «نظام نامه تدوین اولویت‌ها پژوهش علم و فناوری» تهیه و در اختیار کمیسیون ها قرار گرفت. در مرحله بعد، فهرستی از اَبَرچالش ها، چالش ها و ریزچالش ها و همچنین فهرستی از کلان روندهای علم و فناوری استخراج شد. سپس اولویت‌ها پژوهش علم و فناوری ناظر بر حل چالش های جاری کشور و همچنین اولویت‌ها پژوهش علم و فناوری ناظر بر کلان روندها احصاء شد. در نهایت با ملاحظه هر دو دسته، بسته چالش ها، کلان روندها و محورهای پژوهشی ذیل آنها ارائه شد.
ساختار اجرای تدوین اولویت ها
به منظور برنامه ریزی، پیاده سازی، اجرا، کنترل و پایش فرایند تدوین اولویت ها، ساختاری متشکل از تیم تحقیقاتی، شورای راهبری، کمیسیون های تخصصی و کمیسیون هماهنگی امور علمی، فناوری و نوآوری و گروه های کانونی ذیل هر کمیسیون در دبیرخانه شورای عالی عتف ایجاد شد. شکل زیر نمایی از تعاملات متقابل این اجزا را نشان می دهد.
شکل ۱-۳ ساختار اجرایی فرایند تدوین اولویت ها در دبیرخانه شورای عالی عتف
مراحل اجرای تدوین اولویت ها
ابزار گردآوری داده های مورد نیاز، کاربرگ هایی هستند که متناسب با هر گروه از منابع (اسناد بالادستی، دستگاه ها و خبرگان) طراحی و ارائه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده های خام جمع آوری شده از اسناد بالادستی و همچنین اطلاعات جمع آوری شده از دستگاه های اجرایی، نهادهای حاکمیتی، سازمانها و مراکز تحقیقاتی کشور، از طریق «متن کاوی یا Mining Text» پالایش صورت پذیرفت.
سپس به منظور اخذ نظرات خبرگان و احصاء اولویت‌ها پژوهش علم و فناوری ناظر بر آنها، کاربرگ هایی طراحی و توسط گروه های مختلف شامل تیم تحقیقاتی، شورای راهبری، کمیسیون های تخصصی و گروه های کانونی تکمیل شد. بر اساس روش طراحی شده، چالش‌ها و کلان روندهای علم و فناوری کشور شناسایی و در معرض نظرات خبرگان قرار گرفت و سپس محورهای اولویتدار استخراج شد.
الف: شناسایی چالش‌ها و کلان روندهای علم و فناوری کشور
برای احصاء فهرست اولیه ریزچالش‌ها، چالش‌ها و اَبَرچالش‌های کشور، مراحل زیر طی شد:
مستندات تمامی مطالعات میدانی، تحقیقاتی در سطح دستگاه های اجرایی کشور، دانشگاه ها، پژوهشکده ها و اندیشکده ها جمع آوری شد: مجموع گزارش‌های گردآوری شده ۱۰۲ مورد در حجم بیش از ده هزار صفحه که از ۱۶۲ واحد سازمانی، دانشگاهی و پژوهشی در سطح ملی و منطقه ای به دست آمده است.
تمامی مستندات جمع آوری شده متن‌کاوی شد: در این مرحله از طریق متن‌کاوی، بیش از ۱۰۰۰ ریزچالش احصاء شد. با استفاده از روش های انسان محور و خبرگی ریزچالش ها فهرست بندی، اعتباریابی و بازتعریف شد که نهایتاً تعداد آنها به ۱۰۷۳ ریزچالش رسید.
ریزچالش های بدست آمده در مرحله قبل بر حسب موضوع به تعدادی چالش که در سطح کلان تری نسبت به ریزچالش ها قرار داشتند دسته بندی شد. در پایان چالش های استخراج شده مراحل قبل بر حسب موضوع به تعدادی محدودی اَبَرچالش دسته بندی شد.
برای احصاء فهرست اولیه کلان‌روندهای علم و فناوری مراحل زیر طی شد:
مستندات مطالعات میدانی تحقیقاتی در سطح دستگاه های اجرایی کشور، دانشگاه ها، پژوهشکده ها و اندیشکده ها گردآوری شد.
فهرست اولیه کلان روندهای جهانی، کلان روندهای حوزه فناوری و کلان روندهای مختص هریک از حوزه‌های هفتگانه علم احصاء شد.
کلان روندهای احصاءشده به حوزه ماموریتی کمیسیون های تخصصی شورا دسته بندی شد.
ب: اخذ نظرات خبرگان مشارکت کننده
در این مرحله تمامی اَبَرچالش ها و چالش های احصاءشده و همچنین کلان روندهای علم و فناوری به کمیسیون های تخصصی شورای عالی عتف ارجاع شد. بر اساس نظامنامه طرح که در شورای راهبری طرح نیز به تصویب رسیده است، این اختیار به تمامی اعضای کمیسیون‌ها داده شد تا به صورت انفرادی نظرات خود را اعلام کنند و بتوانند برای هر چالش و کلان روند پیشنهادی، حداکثر سه محور پژوهشی ارائه کنند. همچنین این امکان فراهم شد تا در صورت لزوم چالش یا کلان روند جدید و محورهای پژوهشی مورد نظر خود را نیز اضافه کنند.
ج: نهایی سازی اولویت ها
در این مرحله فهرست ابرچالش ها، چالش ها، کلان روندها و محورهای پژوهشی ذیل آنها (حاصل کار خبرگان) در کمیته راهبری بررسی شد. فرایند احصاء و دسته بندی اَبَرچالش ها، چالش ها و محورهای پژوهشی مرتبط در شکل ۱-۴ ارائه شده است.
شکل ۱-۴ فرایند احصاء و دسته بندی اَبَرچالش ها، چالش ها و محورهای پژوهشی
ماحصل پیاده سازی این فرایند تیم تحقیقاتی، کمیته راهبری، کمیسیون های تخصصی و کمیسیون هماهنگی امور علمی، فناوری و نوآوری، گروه های کانونی و سایر اندیشمندان مشارکت کننده در این طرح، احصاء ۳۳ اَبَرچالش، ۱۶۷ چالش و ۴۷۸ محور پژوهش علم و فناوری بوده که در قالب جدول زیر به طور خلاصه ملاحظه می شود:
جدول ۱-۱ تعداد ابرچالش‌ها، چالش ها و محورهای پژوهش علم و فناوری کمیسیون‌های تخصصی
* تعداد اَبَرچالش ها با حذف موارد مشترک در بین کمیسیون های تخصصی ۲۳ عدد است.
همچنین فرایند احصاء و دسته بندی کلان روندها و محورهای پژوهشی ذیل آنها در شکل ۱-۵ ارائه شده است. ماحصل پیاده سازی این فرایند، احصاء ۵۲ کلان روند و ۱۴۱ محور پژوهشی بوده که در قالب جدول ۱-۲ به طور خلاصه ملاحظه می شود:
جدول ۱-۲ تعداد کلان روندها و محورهای پژوهش علم و فناوری کمیسیون های تخصصی
* تعداد کلان روندها با حذف موارد مشترک در بین کمیسیون های تخصصی ۴۵ عدد است.
همچنین فرایند احصاء و دسته بندی کلان روندها و محورهای پژوهشی ذیل آنها در شکل ۱-۵ ارائه شده است. ماحصل پیاده سازی این فرایند، احصاء ۵۲ کلان روند و ۱۴۱ محور پژوهشی بوده که در قالب جدول ۱-۲ به طور خلاصه ملاحظه می شود:
شکل ۱-۵ فرایند احصاء و دسته بندی کلان روندها و محورهای پژوهشی
جزییات محورهای پژوهش ناظر بر ابرچالش‌ها در ۱۰ کمیسیون امور فرهنگی، اجتماعی، علوم انسانی و اسلامی، هنر و معماری، مدیریت، اقتصاد، بازرگانی و امور حقوقی، صنایع، معادن و فناوری اطلاعات و ارتباطات، سلامت، امنیت غذایی و رفاه اجتماعی، حمل و نقل و عمران، انرژی، کشاورزی، آب و منابع طبیعی، علوم پایه و فناوری‌های همگرا و دفاع، امنیت و سیاست خارجی در فایل (اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور) قابل مشاهده است.
برخی محورهای پژوهشی حوزه امنیت و سیاسیت خارجی
به طور مثال چند محور پژوهشی ناظر بر ابرچالش‌ها در کمیسیون تخصصی دفاع، امنیت و سیاست خارجی عبارت است از طراحی سبد محصولات و قابلیت های دفاعی امنیتی در حوزه کوانتوم، طراحی سبد محصولات و قابلیت های دفاعی امنیتی در حوزه هوافضا، طراحی سبد محصولات و قابلیت های دفاعی امنیتی در حوزه مواد پیشرفته، طراحی سبد محصولات و قابلیت های دفاعی امنیتی در حوزه تولید افزایشی و پیشرفته، سناریوهای آینده منازعه های محلی و منطقه ای مبتنی بر بحران آب، طراحی سبد محصولات و قابلیت های دفاعی امنیتی در حوزه فضای مجازی و فراجهان و ارزیابی برنامه های مدیریت کوله‌بری و سوخت‌بری در کردستان و سیستان و بلوچستان، طراحی بسته سیاستی مدیریت تنش با کشورهای همسایه.
محورهای پژوهشی حوزه کشاورزی، امنیت غذایی، آب و منابع طبیعی
همچنین تدوین نظام تهیه و استقرار سامانه هوشمند جداگانه تولید و توزیع آب شرب به منظور جداسازی آب شرب از آب بهداشتی، تهیه اطلس آلودگی و موضوعی خاک های کشور و پالایش آلودگی خاک ها، -جلوگیری از بیابان زایی و توسعه ریزگردها، استفاده از فناوری هسته ای در مدیریت خاک، آب و کود در راستای افزایش تولید محصول، کاهش گازهای گلخانه ای و تغییرات اقلیم، امکان سنجی تأمین آب از طریق منابع آب جوی و آب ژرف، حکمرانی فناورانه در توسعه روستایی و کشاورزی، توسعه فناوری های نوظهور مانند هوش مصنوعی، IoT، رباتیک در محیط زیست و حفاظت از منابع از محورهای پژوهش ناظر بر کلان روندها در کمیسیون تخصصی کشاورزی، امنیت غذایی، آب و منابع طبیعی به شمار می رود.
محورهای پژوهشی حوزه انرژی
در محورهای پژوهش ناظر بر ابرچالش‌ها در کمیسیون تخصصی انرژی نیز به هوشمندسازی شبکه های تولید، انتقال و توزیع انرژی، شیرین سازی آب شور بر پایه کمترین مصرف انرژی و کمترین آسیب محیط زیستی، توسعه و کاربرد علوم و فنون هسته ای در حوزه نفت، ازدیاد برداشت از مخازن و ذخیره سازی حامل های انرژی (برق و گاز و …) و تولید سوخت های زیستی و تولید انرژی تولید همزمان برق و حرارت اشاره شده است.
محورهای پژوهشی حوزه سلامت و ایمنی غذایی
سلول درمانی بیماری های صعب العلاج، انواع سرطان های شایع در کشور، اختلالات خودایمنی و بیماری های سیستم ایمنی، بیماری های غضروف و استخوان، بهره گیری از فناوری های نو در تشخیص و درمان بیماری ها (استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی برای تشخیص بیماری ها)، بررسی الگوی مصرف غذایی خانوارها، شناسایی انواع سوءتغذیه در شهر و روستا، تدوین سبد غذایی مطلوب و ارائه راهکارهای پیشگیری و کنترل سوءتغذیه در گروه های سنی مختلف، استفاده از نانوفناوری در فراوری، غنی سازی و ارتقای کیفیت مواد غذایی بهینه سازی روش های فراوری مواد غذایی با استفاده از فناوری های نوین با هدف حفظ ارزش تغذیه ای و کاهش آلودگی ها، استفاده از علوم هسته ای در صنعت مواد غذایی (مانند کاربرد پرتوفراوری برای بهبود کیفیت و حفظ ماندگاری) از محورهای پژوهشی مورد تاکید محورهای پژوهش ناظر بر اَبَرچالش ها در کمیسیون تخصصی سلامت، ایمنی غذایی و رفاه اجتماعی هستند.
این خبر را در ایران وب سازان مرجع وب و فناوری دنبال کنید
منبع:مهر