از ورود هوش مصنوعی به کتب درسی تا راه یافتن واقعیت مجازی به مدارس

به گزارش خبرنگار مهر؛ مسئولان نظام آموزشی کشور به تازگی اهمیت ویژه‌ای به مقوله هوش مصنوعی داده‌اند و در تلاش هستند تا در کتاب‌های درسی و نرم‌افزارهای آموزشی به این موضوع بیشتر بپردازند و حتی از هوش مصنوعی برای آموزش نوین دانش آموزان استفاده کنند. بر همین اساس مؤلفان کتاب‌های درسی و اساتید دانشگاه مانند دکتر صفوی و باقری در میزگردی به چیستی هوش مصنوعی و ضرورت توجه به آن پرداختند.

صفوی در نشستی که با موضوع هوش مصنوعی در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش برگزار شده بود؛ گفت: امروزه هوش مصنوعی کاربردهای زیادی در زندگی ما پیدا کرده است؛ به طوری که دیگر نمی‌توان به هوش مصنوعی بی توجه بود.

صفوی افزود: امروز در زمینه هوش مصنوعی لنزهای ساخته شده است که می‌تواند تمام وقایع و اطلاعات اطراف را ثبت و ضبط کند، یا لنزها برای نابینایان می‌تواند مثل چشم عمل کند و محیط اطراف را به آنان نشان دهد. تجهیزاتی اختراع شده است که از حافظه انسان ضبط کند و اطلاعات لازم را از حافظه انسان کسب کند یا اطلاعات غلط در حافظه انسان قرار دهد. این‌ها فضاهایی است که در زمینه هوش مصنوعی اتفاق افتاده است. در برخی از فیلم‌های سینمایی به توانمندی‌های هوش مصنوعی اشاره شده است. امروز ما در واقعیت به برخی از این جلوه‌های هوش مصنوعی دست یافتیم و سایر گستره‌های هوش مصنوعی هم قابل دسترس است و جهان به زودی به توانمندی‌های بسیاری در زمینه هوش مصنوعی خواهد رسید. در چنین شرایطی ما باید ببینیم که هوش مصنوعی چه فرصت‌هایی برای ما ایجاد می‌کند.

هوش مصنوعی یک دسته از علوم تکنولوژیک است

در ادامه این میزگرد باقری از اساتید دانشگاه به جنبه فلسفی و نظری هوش مصنوعی پرداخت و گفت: معمولاً علوم تکنولوژیک را به سه دسته هوش مصنوعی، علم تحلیل یادگیری و داده‌ها و دیگری علم واقعیت مجازی دسته بندی می‌کنند که بیشتر برای ارتقای دانش غیر اخباری، یعنی دانش مهارتی، عملی و محیطی کاربرد دارد. بنابراین هوش مصنوعی به طور خاص یک حیطه محدودتری از علوم تکنولوژیک است.

باقری افزود: اصطلاح هوش مصنوعی از سال ۱۹۵۶ توسط جان مک کارتی به کار برده شده است. تعریف هوش مصنوعی کار بسیار سختی است. افرادی که تلاش کردند هوش مصنوعی را تعریف کنند دشواری این تعریف را متوجه شدند. برای اینکه ابعاد مختلفی در موضوع هوش مصنوعی وجود دارد. اما به شکل خیلی خلاصه اگر بخواهیم هوش مصنوعی را تعریف کنیم؛ هوش مصنوعی به نوعی جایگزین هوش انسان است. هر کار که هوش ما انجام می‌داد توسط ماشین انجام خواهد شد و انتظار ما این است که این جایگزینی‌ها بیشتر شود و کاربرد هوش مصنوعی افزایش یابد.

این استاد دانشگاه گفت: پس ما دو مفهوم از هوش مصنوعی داریم. یکی همین مفهومی است که به کار می‌بریم. ماشینی برای پیش بینی وضع هوا؛ وضع جاده‌ها و غیره که البته این ماشین‌ها فقط در محدوده خود توانایی و هوش دارند یعنی آن برنامه‌ای که هوا را پیش بینی می‌کنند نمی‌تواند سرطان را هم در بدن یک انسان پیش بینی کند اینها از یکدیگر جدا هستند و محدوده‌های خاص خود را دارند. اما مفهوم گسترده‌تری که هوش مصنوعی دارند که با AGI به صورت اختصاری نشان داده می‌شود ویژگی‌های یک ماشین و برنامه هوش مصنوعی است که ما انتظار داریم در آینده شاهد آن باشیم در واقع هوش مصنوعی آینده مانند هوش انسان است.

وی با بیان اینکه هوش مصنوعی آینده در چند زمینه توانمند است و مانند هوش انسان چند وجهی است؛ گفت: از سویی می‌توان گفت که هوش مصنوعی یک دانش فلسفی است یعنی از جنس فلسفه است زیرا مسائلی مانند چیستی ذهن را به بحث می‌کشاند. همین که ذهن انسان چیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد یک پرسش فلسفی است. این بخشی از ذهن انسان را تشکیل می‌دهد و هوش مصنوعی هم به شدت به چیستی ذهن توجه دارد. همین که می‌خواهد هوش انسان را در بیرون از بدن انسان شکل دهد حاکی از این است که هوش آدمی را درک کرده است.

این استاد دانشگاه افزود: هوش مصنوعی همچنین به این موضوع هم می‌پردازد که آینده انسان چه خواهد بود. مفهوم سیر تاریخ بشر مفهومی مورد توجه در هوش مصنوعی است مفهومی است که انتظار می‌رود در آینده هوش مصنوعی از انسان‌ها جدا شود. نگاه اغراق آمیز به این مسئله این است که برخی افراد تصور می‌کنند در روزگاری نه چندان دور انسان‌ها به صورت کلی از چرخه طبیعت حذف می‌شوند و ماشین‌ها جایگزین انسان‌ها خواهند شد.

باقری با اشاره به اینکه حتی طرح همین سوال که آینده انسان هم چه خواهد بود نوعی پرسش فلسفی است؛ گفت: در موضوع هوش مصنوعی مطرح می‌شود که هوش مصنوعی را نوعی علم هم حساب می‌کنند که به نوعی علم تجربی است زیرا علم هوش مصنوعی علمی تجربه شناختی است. این پرسش که ذهن اطلاعات در ذهن ما چیست و چگونه پردازش می‌شود که به شدت مورد علاقه افراد است. برخی دیگر هوش مصنوعی را نوعی علم مهندسی شده می‌دانند و آن را بیشتر تکنیک می‌دانند. همانطور که یک مهندس یک برنامه را طراحی می‌کند سخت افزار و نرم افزارش را جدا کرده و آن را اجرایی می‌کند هوش مصنوعی هم تکنیکی خواهد بود. برخی هم هوش مصنوعی را نقطه‌ای در مرز فلسفه و علم می‌دانند که هم از فلسفه برخوردار است و هم و هم به نوعی علم است.

نمی‌توانیم هنوز با دقت بگوییم گستره هوش مصنوعی تا کجا خواهد بود

این استاد دانشگاه گفت: نمی‌توانیم هنوز به دقت و با جزئیات بگوییم که هوش مصنوعی چیست و گستره آن تا کجا خواهد بود. ماهیت دقیق هوش مصنوعی چیزی میان فلسفه، علم و تکنیک است و به نظر می‌رسد هوش مصنوعی جایی میان این سه حوزه خواهد داشت.

باقری خاطر نشان کرد: برخی‌ها برای این که از پاسخ به چیستی هوش مصنوعی طفره بروند هوش مصنوعی را مجموعه‌ای از کارهایی می‌دانند که دست اندرکاران انجام می‌دهند و آن را دست ساز تولید دیگران می‌دانند که هر چه آن‌ها بخواهند هوش مصنوعی همان خواهد شد. اگر بخواهیم ابعاد هوش مصنوعی را مشخص کنیم باید به همین موضوع اشاره کنیم که هوش مصنوعی یک جریان با ابعاد مختلف است. یک بعد فلسفی دارد که تأثیرات آن هم بر تعلیم و تربیت تأثیرات خاص خود را خواهد داشت. هوش مصنوعی بر فلسفه تعلیم و تربیت اثرگذار خواهد بود ما در تعلیم و تربیت، به فلسفه تعلیم و تربیت می‌پردازیم و این موضوع با بعد فلسفه هوش مصنوعی ارتباط خواهد داشت.

انسان‌ماشین در ادبیات این روزها بسیار کاربرد دارد. انسان دیگر به تنهایی نمی‌تواند طبیعت را آنگونه که نیاز دارد تسخیر کند

استاد کامپیوتر دانشگاه شهید بهشتی گفت: برای مثال ما سه بعد فلسفی در تعلیم و تربیت داریم؛ یک بعد انسان شناختی است اینکه انسان تربیت یافته یا به دنبال آموزش و تربیت چگونه انسانی است. در حالی که در عصر مدرن انسان یک سوژه در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند بر روی جهان اثرگذار باشد. این موضوع که انسان سوار بر ویژگی‌های طبیعت، طبیعت را تسخیر می‌کنند. این دیدگاه یک دیدگاه مدرن به انسان است اما در حال حاضر رابطه ماشین و انسان پیچیده شده است. انسان یک موجود هیبریدی و یک موجود ترکیبی است. انسان‌ماشین در ادبیات این روزها بسیار کاربرد دارد. انسان دیگر به تنهایی نمی‌تواند طبیعت را آنگونه که نیاز دارد تسخیر کند. اگر قرار است انسان اقداماتی را به خوبی انجام دهد نیمی از اقداماتش به کمک ماشین باشد. برخی از کارها را ماشین بهتر از انسان انجام می‌دهد.

باقری حاضر نشان کرد: در نتیجه سوالاتی همچون ما کیستیم و من کیستم به صورت پیشین قابل طرح نیست و باید قوه خرد و دانش ما به این موضوع فکر کند که ما چگونه جهان را تسخیر می‌کنیم. ما که هستیم و چگونه این تسخیر را صورت می‌دهیم. وقتی در برخی از خدمات و موضوعات ماشین بهتر از انسان عمل می‌کند پس به گونه‌ای ماشین رقیب انسان است علی‌رغم این که ماشین را انسان ساخته است. به همین خاطر انسان را ما نباید در انزوا تعریف کنیم بلکه انسان چنان با ماشین در هم تنیده شده است که باید به تعریف انسان ماشین بپردازیم این موضوع یک مسئله اساسی در فلسفه تعلیم و تربیت امروزی است این موضوع که هویت آدمی چیست