رویکرد تازه معاونت علمی در ارزیابی دانش‌بنیان‌ها

به گزارش خبرنگار مهر، بیش از یک دهه از آغاز فرآیند تشخیص صلاحیت و ارزیابی گذشته و حالا تعداد و حجم شرکت‌ها به عدد قابل توجهی در اقتصاد کشور رسیده‌اند به طوری‌که نقش این شرکت‌ها در اشتغال، خلق ارزش افزوده و تولید ناخالص داخلی نقشی بی بدیل و اثرگذار است.

یک دهه قبل بود که با تصویب و اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری، نقش‌آفرینی این کسب و کارها در اقتصاد و اشتغال کشور، مبتنی بر یک نظام ارزیابی و حمایت، شکلی جدی‌تر گرفت. به طوری‌که زمینه رشد و ارتقای این شرکت‌ها فراهم آمد و در حالی‌که در آغاز راه، تعداد شرکت‌ها از عدد ۵۰ فراتر نرفته بود، اکنون بیش از هشت هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور فعالیت دارند و با حمایت‌های صورت گرفته و زیرساخت‌های ایجاد شده، تعداد این شرکت‌ها و میزان تأثیرگذاری آن‌ها در اقتصاد کشور، رو به افزایش است.

اما با گذشت بیش از ۱۰ سال از اجرای اولین قانون در حمایت از این شرکت‌ها، پیچیدگی‌های فناورانه و بازار در یک دهه اخیر، تحول در ساختار و مأموریت شرکت‌ها و ضرورت شکل‌گیری و بلوغ شرکت‌هایی ناظر به رفع راهبردی‌ترین نیازهای کشور، نیاز بود که تحولاتی بنیادین و متناسب با ماهیت زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان در ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اجرایی شود که بر همین اساس، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در مسیر تدوین نظام جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان گام برداشت.

این نظام ارزیابی جدید، با پیگیری‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و طی نشست‌های تخصصی متعدد و مطالعه و بررسی نظرات بازیگران کلیدی عرصه اقتصاد دانش‌بنیان، حوزه اندیشه‌ورزی و سیاستگذاری، بخش‌های اجرایی و شرکت‌های بزرگ و توانمند دانش‌بنیان، تدوین و تصویب شد.

رفع کاستی‌های نظام قبلی ارزیابی و ارزش‌گذاری کارآمدی در نظام جدید

اما مدل ارزیابی که تا پیش از این اجرا می‌شد، چه کاستی‌ها و چالش‌هایی را داشت که ضرورت تدوین یک نظام ارزیابی جدید را ایجاب می‌کرد.

از جمله کاستی‌های مدل پیشین ارزیابی شرکتهای دانش بنیان این است که ارزیابی شرکت‌ها در دوره‌های دو یا سه ساله و به صورت مقطعی یا لحظه‌ای انجام می‌شد و مسیر رشد طی شده توسط شرکت در طول زمان در ارزیابی‌ها و حمایت‌ها در نظر گرفته نمی‌شد.

از طرف دیگر، مدل ارزیابی قبلی، عمدتاً بر موضوع سطح و پیچیدگی فناوری تمرکز داشت در حالی که بسیاری از شرکت‌ها، علیرغم پیچیده نبودن فناوری، از مؤلفه‌های اثربخشی و کارآمدی برخوردار بودند؛ به طور مثال، بسیاری از شرکت‌هایی که در ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، اشتغال‌آفرینی، ارتقای بهره‌وری و بسیاری از شاخص‌های مهم دیگر توانمندی داشتند مورد توجه قرار نمی‌گرفت.

اما یکی دیگر از مشکلات نظام ارزیابی قبلی را می‌توان عدم هدفمندی و تناسب حمایت‌ها، با نیاز، میزان بلوغ و نوع فعالیت شرکت‌ها دانست. در نظام ارزیابی قبلی، حمایت از شرکت‌ها متناسب با نیاز واقعی آن‌ها و براساس سطح بلوغ و رشد شرکت‌ها نبود و اثربخشی حمایت اندازه‌گیری نمی‌شد.

همچنین در مدل قبلی، نقش آفرینی و مشارکت سایر بازیگران زیست‌بوم از جمله ستادهای توسعه فناوری و پارک‌های فناوری استفاده نمی‌شد و ظرفیت‌های این بخش‌ها که نقش‌هایی عمدتاً کلیدی در توسعه زیست‌بوم فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان ایفا می‌کردند، توجه کافی صورت نمی‌گرفت.

کارامدی و ارزش آفرینی به جای فناوری‌محوری

رویکرد حاکم بر نظام قبلی ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها، ایجاد فضای حمایتی ویژه برای شرکت‌های فناوری‌محور بود اما رویکرد اتخاذ شده در نظام جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها، حمایت از فعالیت‌های نوآورانه با هدف ایجاد اقتصاد مبتنی بر دانش و نوآوری با نقش‌آفرینی همه بازیگران است.

نظام قبلی ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش بنیان مبتنی بر ارزیابی فناوری و تسلط بر فرآیند توسعه محصول بوده است و شاخص‌هایی مثل تحقیق و توسعه (شناسنامه فناوری)، تسلط (عمق داخلی‌سازی) و سطح فناوری (پیچیدگی فناورانه) را مورد توجه قرار می‌داد در نظام جدید ارزیابی، شاخص‌های جدیدی مثل هزینه تحقیق و توسعه، اشتغال تخصصی، میزان رشد فروش، صادرات و نوآوری هم به شاخص‌های ارزیابی قبلی افزوده می‌شوند.

راهبرد اصلی در تغییر رویکرد نظام ارزیابی، توجه به شاخص‌های ورودی و خروجی به جای توجه صرف به شاخص‌های فرآیند تولید است. به این ترتیب برای هر حوزه علاوه بر شاخص‌های عمومی، شاخص تخصصی (ترجیحاً ناظر بر خروجی‌ها) تعیین می‌شود. مثلاً در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تعداد کاربر در برنامه‌های کاربردی، حجم قرارداد با دستگاه‌ها، تعداد کاربر خارجی و تعداد نیروهای تحصیل‌کرده و میزان هزینه‌های تحقیق و توسعه نیز در نظر گرفته می‌شوند.

آئین‌نامه جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، براساس ماده ۳ آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات ۱۸ اردیبهشت ماه سال جاری به تصویب «کارگروه دائمی شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان» رسید.

در آئین‌نامه جدید که از مردادماه اجرایی شد، ملاک‌ها و معیارهای مختلفی متناسب با اقتضائات و ظرفیت‌های زیست‌بوم فناوری و نوآوری در جهت حمایت هرچه بهتر از این شرکت‌ها، در نظر گرفته شده است.