معرفی شش گونه جدید زعفران از ایران

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی، در پژوهش علمی-تحقیقاتی، محققان بانک گیاهی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران با همکاری پروفسور یانیس روکسانس از بنیاد علوم لتونی، وضعیت گیاه شناسی جنس زعفران در ایران مورد بازنگری قرار گرفت و شش گونه جدید از این سرده به دنیا معرفی شد.

علیرضا دولتیاری عضو هیأت علمی مرکز در خصوص این دستاورد گفت: زعفران یا همان کلاله گل گیاه زعفران زراعی از نظر وزنی گران‌ترین ادویه جهان است. زعفران زراعی یکی از ۲۶۱ گونه جنس زعفران (Crocus L.) در دنیا است. زعفران جنسی مدیترانه ای محسوب می‌شود. آسیای صغیر و شبه جزیره بالکان مراکز اصلی تنوع و گونه زایی این جنس در دنیا هستند.

وی افزود: به غیر از گونه زعفران زراعی، ۲۳ گونه دیگر از این سرده در ایران وجود دارد که ۱۸ گونه از آنها انحصاری ایران و ۵ گونه دیگر پراکنش محدود دارند. به عبارتی، این ۵ گونه فقط در ایران و کشورهای همسایه پراکنش دارند. غرب و شمال غرب ایران مسکن بیش از دو سوم گونه‌ها و مراکز اصلی تنوع گونه‌ای این جنس در ایران هستند. همچنین بنه یا کورم بعضی از گونه‌ها مثل زعفران جوقاسم (C. damascenus) مصرف خوراکی دارد. حدوداً یک سوم گونه‌های ایرانی جنس زعفران در پاییز و باقی گونه‌ها بهار گل ده هستند.

دولتیاری تصریح کرد: اولین قدم در جهت حفاظت، اصلاح، استفاده دارویی و اقتصادی از ذخایر ژنتیکی، تعیین درست محدوده‌ها و روابط تاکسونومیکی است. ترسیم دقیق وضعیت فعلی این جنس در ایران نیازمند بررسی‌های میدانی وسیع و مرور منابع جامع بود. در نتیجه بیش از ۳۰ روز کار میدانی و همکاری با متخصصان بین‌المللی، در قدم اول بازنگری اساسی در وضعیت گیاه‌شناسی گونه‌های این جنس در ایران صورت گرفت. ایشان اظهار کردند که به عنوان بخشی از دستاوردهای طرح جامع زعفران که در مرکز در دست اجراست، ۶ گونه جدید از این جنس، از ایران به دنیا معرفی شد؛ جالب اینکه یکی از این گونه‌ها توسط پروفسور روکسانس به افتخار دکتر دولتیاریRuksans Crocus dolatyarii نامگذاری شد. در این بازنگری علمی، برای اولین بار کلید شناسایی با استفاده از صفات تشخیصی، شرح گونه‌ها، نقشه پراکنش، تصاویر رنگی، وضعیت حفاظتی و اطلاعات جامعی درباره زیستگاه و زیست شناسی تولیدمثلی همه ۲۴ گونه ایران فراهم شد. به استثنای ۴ گونه با پراکنش وسیع، وضعیت حفاظتی ۱۹ گونه دیگر در معرض خطر انقراض گزارش می‌شود و نیاز به توجه در برنامه‌های حفاظتی دارند.

گفتنی است؛ جنبه‌های سیتوژنتیکی، پالینولوژیکی، مولکولی و فیتوشیمیایی این جنس در این مرکز در دست بررسی است و محققان مرکز امیدوارند که نتایج این تحقیقات به روشن شدن روابط تبارشناسی و مکانیسم‌های مؤثر در تکامل این گونه‌ها کمک کند. تولید هیبریدهای بین گونه‌ای با ارزش زینتی از دیگر اهداف اجرای این طرح است. نهایتاً با ادامه روند شکل گرفته، اضافه شدن ایران به عنوان یکی دیگر از مراکز اصلی تنوع و گونه زایی این جنس در دنیا دور از انتظار نیست.

نتایج این پژوهش در مجله بین‌المللی Nordic Journal of Botany برای چاپ پذیرفته شده است.