فلات ایران اولین سکونتگاه انسان پس از خروج از آفریقا بوده است

شواهد ژنتیکی، فسیلی و یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان خردمند (هوموسیپین) بین ۷۰ تا ۶۰ هزار سال پیش از قاره آفریقا خارج شد. با وجود این، به نظر می‌رسد که جمعیت انسان ۴۵ هزار سال پیش در سراسر اوراسیا پراکنده شد. تاکنون، مشخص نبود آن‌ها در فاصله زمانی ۷۰ تا ۴۵ هزار سال پیش در چه محدوده جغرافیایی سکونت داشتند.

اکنون، پژوهشگران در تحقیقی که در نشریه نیچر کامیونیکیشنز (Nature Communications) منتشر شده است، می‌گویند با ترکیب شواهد ژنتیکی و مدل‌های دیرین‌بوم‌شناسی به این نتیجه رسیده‌اند که فلات ایران کانون سکونت گونه ما در مراحل اولیه کوچ به اوراسیا بوده است.

به گفته پژوهشگران، شواهد ژنومی نشان می‌دهد جمعیت ساکن در فلات ایران ژنی موروثی دارند که مشابه جمعیتی است که خارج از آفریقا ساکن شدند. پژوهشگران با استفاده از داده‌های دیرین‌اقلیمی موجود، مدل‌های بوم‌شناسی ساخته‌اند که نشان می‌دهد که پس از مهاجرت بزرگ از آفریقا، فلات ایران مکانی مناسب برای سکونت انسان و در مقایسه با سایر مناطق غرب آسیا بود، و قادر به تامین نیازهای جمعیت بزرگ‌تری بوده است.

دو نمونه‌ ژنتیکی که پژوهشگران در نظر گرفتند «مرد تیان‌یوان»، فردی ۴۰ هزار ساله از شرق آسیا، و «کاستنکی۱۴»، فردی ۳۸ هزار ساله از غرب روسیه، بود.

شواهد حاکی از آن است که سکونت هوموسپین‌ها در اوراسیا فرایندی ساده نبوده است. یافته‌های فسیلی و باستان‌شناسی نشان‌دهنده چند موج مهاجرت از آفریقا در اواخر دوره پلیستوسن میانه و در دوره پلیستوسن پسین است. آثار این پراکندگی‌های اولیه در ژنوم اقوام نئاندرتال ما نیز مشهود است، که نشان‌دهنده آمیزش بین‌نژادی در دوره نقل‌مکان انسان به اوراسیا است.

پراکندگی اولیه گونه ما احتمالا با انقباض‌ها و انقراض‌های جمعیتی همراه بوده است، هرچند موج بزرگ بعدی در ۷۰ تا ۶۰ هزار سال قبل که تمام انسان‌های غیرآفریقایی امروزی از آن پدید آمدند موفقیت‌آمیز بود.

پژوهش‌های پیشین به‌دلیل کمبود شواهد فسیلی هوموسیپین‌ها در فاصله ۶۰ تا ۴۵ هزار سال پیش در اوراسیا، نتوانسته بودند موقعیت جغرافیایی احتمالی کانون جمعیتی این گروه را شناسایی کنند.

در این پژوهش جدید، محققان با توجه به نبود بقایای فسیلی برای شناسایی کانون سکونت انسان پس از مهاجرت بزرگ از آفریقا، شواهد ژنتیکی موجود (از جمله ژنوم‌های کهن و امروزی) و مدل‌های دیرین‌بوم‌شناسی را ترکیب کردند تا به منطقه جغرافیایی برسند که کانون سکونت اجداد تمام انسان‌های غیر‌آفریقایی امروزی در دوره‌های اولیه مهاجرت به اوراسیا بود. به این ترتیب، مشخص شد که جمعیت ساکن فلات ایران دارای یک جزء ژنتیکی موروثی‌اند که با جمعیتی که در کانون خارج از آفریقا ساکن شدند شباهت دارد، و نشان می‌دهد که فلات ایران در بازه زمانی ۶۰ تا ۴۰ هزار سال پیش، مکانی مناسب برای سکونت انسان بوده است.

این یافته‌ها همچنین تعامل‌های اولیه و ترکیب گونه‌های ما با نئاندرتال‌ها را تا حدی روشن می‌کند و نشان می‌دهد که پژوهش‌های باستان‌شناسی آینده روی چه محدوده‌ای باید متمرکز باشد.