ايتنا – اینترنت و رفاه خانوار

عباس عبدی

تا هنگامی كه رویكرد رسمی بر این محور است كه اینترنت را می‌توان فیلتر كرد و گمان كنند كه اتفاق خاصی هم نمی‌افتد، به احتمال فراوان وضع ما بهبود پیدا نمی‌كند.

اخیرا گزارشی از یك پژوهش را خواندم كه درباره تاثیر اینترنت بر رفاه خانوار بود. به‌طور سنتی رفاه خانوار را از طریق تولید ناخالص داخلی(GDP) می‌سنجند ولی به این رویكرد چند ایراد جدی وارد شده است. تولید ناخالص داخلی در اصل مجموع تولیدات قابل مبادله و خرید و فروش است. ولی همه می‌دانیم كه بخش قابل توجهی از خدمات و تولیدات ما خرید و فروش نمی‌شود و به ازای آن نیز مزدی پرداخت نمی‌شود. برای مثال كارهای خانم‌ها در خانواده چنین است. اگر شما فرزندی داشته باشید كه مادر از آن نگهداری كند در تولید ناخالص ملی محاسبه نمی‌شود ولی اگر همین مادر فرزندش را در مهدكودك بگذارد، هزینه نگهداری كودك در مهد جزو تولید ناخالص داخلی حساب می‌شود. در حالی كه هر دو خانوار كار مشابهی می‌كنند و شاید از رفاه یكسانی برخوردارند. یا آشپزی زنان در خانه مطلوبیت بیشتری برای مصرف خانوار ایجاد می‌كند ولی در GDP منظور نمی‌شود. این نوع كارهای رایگان كه مبادله نمی‌شوند در طبقات پایین جامعه و در جوامعی كه زنان كار دستمزدی نمی‌كنند، بیشتر است. بنابراین GDP معرف مناسب برای مقایسه رفاه این دو جامعه نیست. ایراد دیگری كه به GDP گرفته می‌شود، مسئله نابرابری است. هرچه ضریب جینی و نابرابری بیشتر باشد، رفاه برای اغلب خانوارها كمتر است، دو جامعه با GDP یكسان؛ آنكه نابرابری كمتری دارد رفاه بیشتری دارد.

با این مقدمه می‌پردازیم به نتایج آن پژوهش در تاثیر اینترنت و زندگی دیجیتال در افزایش رفاه خانوار. 

با پیشرفت اقتصادی، سهم خدمات و تولیدات رایگان كه قابل مبادله اقتصادی نیستند، كاهش یافته است، ولی از زمانی كه اینترنت آمده است، این نوع كالا و خدمات در حال افزایش هستند و سهم قابل

توجهی از خدمات و تولیدات رایگان در دسترس همگان قرار گرفته است. برای نمونه همین گزارش پژوهشی كه من خواندم به صورت مجانی و از طریق اینترنت توزیع شده و دوستانی كه آن را خوانده بودند، با سرعت و بدون هزینه برای من هم فرستادند و با كمترین هزینه ممكن و در واقع رایگان، از خدمتی بهره‌مند شدم كه اگر ۲۰ سال پیش می‌خواستم مقاله و گزارش مشابهی را به دست بیاورم هم هزینه زیادی باید می‌پرداختم و هم فرصت خیلی خیلی بیشتری را باید صرف تهیه آن می‌كردم.

یكی از نتایحی كه در این پژوهش به آن اشاره شده سنجش ارزش مادی استفاده از اینترنت است. از افراد خواسته‌اند اگر پولی به شما داده شود كه یك ماه از فیس‌بوك استفاده نكنید، حداقل رقمی كه راضی هستی بگیری و برای یك ماه فیس‌بوك را كنار بگذاری چقدر است؟ پاسخ میانگین حدود ۴۲ دلار در ماه بوده است. البته این فقط یك سكوی اجتماعی است و اگر در ایران به مردم گفته شود كه فقط یك ماه از اینترنت استفاده نكنید حداقل چقدر پول به ازای آن راضی هستید كه بگیرید، بعید می‌دانم كه از چند میلیون تومان كمتر شود. این یعنی وجود اینترنت و خدمات آن به اندازه پول برای مردم تولید رفاه می‌كند. در حالی كه در تولید ناخالص داخلی محاسبه نمی‌شود.

برخی ارزیابی‌ها نشان داده كه این محاسبات موجب افزایش ۶ درصدی در GDP می‌شود كه رقم قابل توجهی است. به همین علت است كه مردم حاضرند هزینه سنگین فیلترشكن را بدهند ولی دست از شبكه اجتماعی و اینترنت برندارند. فراموش نكنید كه مردم برای ضدیت با حكومت یا علل سیاسی این هزینه را نمی‌دهند، نیازهای گوناگونی دارند كه موجب رفاه آنان می‌شود.

از سوی دیگر اینترنت تاثیری جدی در كاهش نابرابری دارد. چرا؟ اینترنت امكانات رایگان در اختیار همه قرار می‌دهد، برای طبقات میانی و فقیر ارزش این خدمات بیشتر است. مثل پرداخت مستقیم یارانه‌ها است كه ضریب جینی را به‌شدت كم می‌كند.

فرض كنید كه یك نفر ماهی صد تومان درآمد دارد و دیگری ۱۰۰۰ تومان كه ده برابر اولی است. هنگامی كه اینها از اینترنت استفاده كنند، نفر اول به اندازه ۲۰ تومان به رفاه خود اضافه می‌كند، نفر دوم هم كمابیش به همین اندازه. پس از این مرحله رفاه فرد ثروتمندتر نسبت به نفر اول 5/8 برابر است و نه ۱۰ برابر. پس اینترنت و استفاده از آن هم در افزایش رفاه موثر است و هم در كاهش نابرابری. همچنین به بهبود زندگی و مهارت‌های زندگی، خدمات مشاوره‌ای، بهبود محیط زیست، كاهش حمل‌ونقل و رفت و آمدهای روزانه، مدیریت زمان و ده‌ها امر دیگر كمك و رفاه را بیشتر می‌كند.

حالا باز هم فیلتر كنید. فقط علیه رفاه مردم كار می‌كنید و نه هیچ چیز دیگری.(اعتماد)