احیای پوشش‌های گیاهی بعد از آتش‌سوزی با گیاهان پرستار

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، «بررسی روند احیای پوشش گیاهی با توجه به نقش گیاهان پرستار در زمان‌های مختلف پس از وقوع آتش‌سوزی و در اکوسیستم‌های آتش‌سوزی‌شده با اقلیم‌های مختلف» عنوان طرح پسادکتری مارال بشیرزاده است که با راهنمایی محمد فرزام و حمایت بنیاد ملی علم ایران انجام داده است.

بشیرزاده، دانش‌آموخته دکتری تخصصی زیست‌شناسی – اکولوژی گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد درباره این طرح توضیح داد: همه‌ساله آتش سوزی‌های زیادی در مراتع کشور رخ می‌دهد اما آتش سوزی‌های کنترل نشده پدیده‌ای تخریبی است که می‌تواند به شدت به پوشش گیاهی آسیب رسانده و اختلالاتی در جنبه‌های عملکردی اکوسیستم مانند تنوع زیستی گیاهی، نگهداری آب و تجمع مواد غذایی ایجاد کند.

وی ادامه داد: مطالعات و بررسی‌های مختلف نشان داده که اصلاح اکوسیستم‌های تخریب یافته بر اثر آتش سوزی به منظور تأمین مواد غذایی و ایجاد محیط زیست پایدار برای بشر یک ضرورت است. همچنین، پوشش گیاهی بعد از آتش‌سوزی تغییرات وسیعی در ساختار و ترکیب گونه‌ای دارد به طوری که آتش باعث کاهش بوته‌ها، ولی افزایش گندمیان چندساله می‌شود.

این پژوهشگر در ادامه بیان کرد: تغییرات در ساختار و ترکیب پوشش گیاهی در مرتع آتش‌سوزی‌شده، ارتباط تنگاتنگی با اقلیم منطقه دارد. در مرتع خشک آتش‌سوزی‌شده، افزایش گیاهان یکساله کوتاه عمر مشاهده شده است. این در حالی است که در مرتع نیمه‌خشک، پس از آتش‌سوزی‌، گیاهان چندساله ریزوم‌دار و پاجوش‌دار افزایش پیدا کرده است.

وی تصریح کرد: روش‌های مختلفی به منظور احیای پوشش گیاهی در اکوسیستم‌های تخریب یافته در اثر آتش‌سوزی‌ وجود دارد اما بذرکاری گیاهان بومی و احیا به صورت مستقیم از روش‌های مناسب برای احیای پوشش گیاهی مراتع آتش‌سوزی‌شده معرفی شده‌ است.

بشیرزاده در ادامه به تعریف گیاهان پرستار پرداخت و گفت: گیاهان پرستار به هر گونه گیاهی در اکوسیستم‌های خشک و نیمه‌خشک گفته می‌شود که به تسهیل در استقرار و بقای سایر گیاهان کمک کند و نقشی کلیدی در توزیع گونه‌های گیاهی داشته باشد. این نوع از گیاهان دارای صفات عملکردی ویژه‌ای هستند که توانایی آن‌ها را برای تحمل شرایط سخت محیطی و استقرار روی زمین‌های بایر بیشتر می‌کند. همچنین این گیاهان، به بهبود حاصلخیزی خاک از طریق حفظ رطوبت خاک و افزایش عناصر غذایی نیز کمک می‌کنند و گیاهان پرستار می‌توانند بستر را برای حضور گونه‌های گیاهی متفاوت هم فراهم کنند.

وی در ادامه بیان کرد: ازاین‌رو، یکی از اولویت‌های اصلی مدیران منابع طبیعی و محیط زیست، شناسایی عکس‌العمل جوامع گیاهی و خاک به آتش‌سوزی، شناسایی گونه‌ها و گروه‌های کارکردی مقاوم به آتش‌سوزی است؛ لذا نتایج این طرح می‌تواند به حل چالش‌ها در بخش‌های کاربردی علوم نظیر علوم مرتع، مدیریت و احیای مراتع پس از آتش‌سوزی وشناخت پتانسیل احیا توسط منابع موجود کمک کند و در بخش‌های پایه‌ای علوم نظیر علوم زیستی و بوم‌شناسی گیاهی هم مورد استفاده قرار گیرد.

بشیرزاده در پایان خاطرنشان کرد: خوشبختانه به دلیل آنکه در زمان طراحی پروپوزال، تمامی ابعاد و جوانب مختلف را در نظرگرفته بودیم، برای انجام طرح چالش زیادی نداشتیم. تنها مشکل، نمونه‌برداری از گیاهان بود که با هماهنگی اداره منابع طبیعی استان خراسان رضوی، مشکلات برطرف شد. در پایان طرح هم، پذیرفته شدن مقالات، فرایندی زمان‌بر و هزینه‌بر بود که با وجود تمامی مشکلات، سرانجام، مقالات منتشر شد.