تفاوت بین خورشیدگرفتگی کامل و خورشیدگرفتگی حلقوی چیست؟

تقریباً همه ما درباره خورشیدگرفتگی کامل که به عنوان خورشیدگرفتگی کامل نیز شناخته می‌شود، مطالبی شنیده‌ایم. این مفهوم اغلب با خورشیدگرفتگی حلقوی «حلقه آتش» ترکیب می‌گردد. با اینکه هر دو نوع خورشیدگرفتگی توسط ستاره‌شناسان به عنوان خورشیدگرفتگی مرکزی توصیف می‌شود، اما تفاوت هندسی دقیق بین آنها ناچیز است.
 
با این حال، این تفاوت‌ها بر آنچه ناظران می‌بینند، احساس می‌کنند و تجربه می‌کنند، تأثیر زیادی می‌گذارند. با این که یکی از انواع گرفتگی‌ها را می‌توان صرفاً به عنوان یک منظره زیبا توصیف کرد، اما دیگری می‌تواند به عنوان یک تجربه چندحسی و الهام‌بخش باشد.
 
به گزارش ایتنا و به نقل از اسپیس، در این مطلب مواردی پوشش داده شده‌اند تا بتوانید راجع به تفاوت‌های نجومی بین خورشیدگرفتگی کامل و خورشیدگرفتگی حلقوی آگاهی کافی پیدا کنید. این آگاهی به شما کمک کند برای خورشیدگرفتگی کامل در روز ۸ آوریل ۲۰۲۴ آماده شوید.
 
دینامیک نجومی خورشیدگرفتگی
خورشیدگرفتگی زمانی رخ می‌دهد که ماه بین زمین و خورشید قرار می‌گیرد و بر زمین سایه می‌اندازد. دلیل اصلی وقوع خورشیدگرفتگی این است که ماه هر ۲۷ روز یک‌بار به دور زمین می‌چرخد و از این رو اغلب بین زمین و خورشید قرار می‌گیرد. البته هر ماه شاهد خورشیدگرفتگی نیستیم؛ به این دلیل که صفحه مدار ماه به زمین نسبت به مدار زمین به خورشید ۵ درجه زاویه پیدا می‌کند.
 
ماه دو بار در ماه از دایرة‌البروج یا مسیر خورشید در آسمان روز و در نقاطی که ستاره‌شناسان آن را گره می‌نامند، عبور می‌کند. اگر یک ماه جدید از دایرة‌البروج عبور کند، باعث خورشیدگرفتگی می‌شود، که می‌تواند در طول دو فصل خسوف هر سال رخ دهد.
 
البته این امکان وجود دارد که ماه نیز جلوی خورشید را بگیرد؛ زیرا ماه به طور متوسط یک‌چهارصدم خورشید است؛ اما ۴۰۰ برابر به زمین نزدیکتر است. بنابراین اندازه ظاهری این دو جرم در آسمان بسیار مشابه یکدیگر است. این یک تصادف باورنکردنی است، اما در واقعیت، کاملاً اینطور نیست؛ ‌در واقع اتفاق دیگری رخ می‌دهد که منجر به دو نوع خورشیدگرفتگی می‌شود.
 
سه نوع سایه ماه
هنگامی که ماه بخشی از خورشید را آنطور که از زمین دیده می‌شود مسدود می‌کند، سایه‌ای مبهم در قسمت بزرگی از زمین ایجاد می‌کند. این سایه در واقع حالت نیمه دارد و اگر درون آن بایستید و از عینک ایمنی خورشیدگرفتگی استفاده کنید، می‌توانید خورشیدگرفتگی جزئی را ببینید. با این حال، قسمت داخلی و تاریک‌تر سایه ماه همان چیزی است که باعث به اصطلاح خورشیدگرفتگی مرکزی می‌شود: حلقوی و کامل.
 
این سایه درونی باریک و مخروطی‌شکل است و به عنوان یک مسیر در سراسر زمین تصویر می‌شود. این مسیر در سراسر سطح زمین از غرب به شرق حرکت می‌کند؛ زیرا ماه از غرب به شرق می‌گردد. در طی یک خورشیدگرفتگی کامل، نوک آن مخروط با زمین برخورد می‌کند و به آن umbra (درونی‌ترین و تاریک‌ترین بخش سایه) می‌گویند. به همین دلیل است که گاهی اوقات عاشقان خورشیدگرفتگی نیز اومبرافیل نامیده می‌شوند. کسانی که در زیر این مسیر قرار دارند، تاریکی مختصری را در روز تجربه می‌کنند.
 
در طی یک خورشیدگرفتگی حلقوی، مخروط umbral به زمین نمی‌رسد، بنابراین در عوض یک سایه موسوم به antumbral ایجاد می‌شود. کسانی که در مسیر آن هستند (یعنی مسیر حلقه)، حلقه‌ای از آتش را در اطراف ماه می‌بینند.

 

 
خورشیدگرفتگی کامل‌
خورشیدگرفتگی کامل زمانی رخ می‌هد که ماه دقیقاً از میان زمین و خورشید می‌گذرد، در حالی که اندازه ظاهری آن برابر یا بزرگتر از خورشید است. جدای از خورشیدگرفتگی‌های اختصاصی، به ندرت پیش می‌آید که کسی روی زمین خورشیدگرفتگی کامل را مشاهده کند؛ زیرا شما باید در هنگام خورشیدگرفتگی در سمت روز زمین باشید، اما همچنین باید در مسیر خورشیدگرفتگی کامل (سایه umbral  ماه) نیز قرار داشته باشید که حدود ۱۶ هزار کیلومتر طول دارد، اما پهنای آن تنها حدود ۱۶۰ کیلومتر (یا بیشتر) است.

علاوه بر این، تمام خورشیدگرفتگی‌ها عمدتاً در دریا اتفاق می‌افتد؛ چرا که بیش از ۷۰ درصد زمین توسط اقیانوس پوشانده شده است.
 
کل این رویداد حدود سه ساعت طول می‌کشد، اما خورشیدگرفتگی کامل مختصر است. در واقع حداکثر شش دقیقه طول می‌کشد تا تمام نور خورشید مسدود شود. به همین دلیل است که دوستداران این پدیده طبیعی برای تجربه یک خورشیدگرفتگی به هر جایی می‌روند. خورشیدگرفتگی کامل به بینندگان فرصتی می‌دهد تا جوّ بیرونی خورشید یا تاج آن را با چشم غیرمسلح ببینند. گفتنی است تاج خورشیدی معمولاً در تابش خیره‌کننده خورشید گم می‌شود.
 
در دو طرف خورشیدگرفتگی کامل، می‌توان دانه‌هایی از نور را دید که در دره‌های ماه جاری می‌شوند و مهره‌های بیلی (Baily’s beads) نام دارند. آخرین مهره بیلی قبل از شروع خورشیدگرفتگی کامل و همزمان با ظهور تاج خورشیدی، در کسری از ثانیه یک جلوه خاص با نام «حلقه الماس» پدید می‌آورد. اولین مهره بیلی به عنوان تمامیت متوقف می‌شود باعث دیگری می‌شود.
 
خورشیدگرفتگی کامل باعث پدید آمدن گرگ و میش عمیق می‌شود، به طوری که ناظران نیز حدود ۲۰ دقیقه قبل از خورشیدگرفتگی کامل، کاهش قابل توجه دما را تجربه می‌کنند؛ زیرا تابش خورشیدی در umbra (مسیر خورشیدگرفتگی کامل) کاهش می‌یابد.
 
خورشیدگرفتگی حلقوی: «حلقه آتش» بدنام
خورشیدگرفتگی حلقوی واضح‌ترین نشانه‌ای است حاکی از اینکه مسیر مداری ماه به دور زمین، بیضی است. در طی هر چرخش به دور زمین، ماه به حضیض (نزدیک‌ترین نقطه خود به زمین) و اوج (دورترین نقطه) خود می‌رسد. هنگامی که یک ماه کامل حضیض با ماه کامل منطبق می‌شود، «ابَرماه» نام دارد؛ زیرا به نظر می‌رسد بزرگتر از حد معمول باشد.

اگر یک ماه جدید در حین عبور از دایرة‌البروج نزدیک به حضیض باشد، باعث خورشیدگرفتگی کامل می‌شود، در حالی که یک ماه جدید اوج (که کوچکتر از حد معمول در آسمان به نظر می‌رسد)، نمی تواند قرص خورشید را بپوشاند. نتیجه یک خورشیدگرفتگی حلقوی است که در طی آن حلقه‌ای از نور خورشید در اطراف ماه برای چند دقیقه قابل مشاهده است.
 
البته در این مورد استثناء نیز وجود دارد. خورشیدگرفتگی حلقوی می‌تواند زمانی رخ دهد که زمین در حضیض قرار دارد؛ یعنی نزدیک‌ترین نقطه به خورشید که در طول مدار بیضوی خود طی می‌کند.
 
این «حلقه آتش» به اندازه گرفتگی کامل، منظره‌ای دیدنی نیست و باید همیشه از طریق فیلترهای خورشیدی تماشا شود. به یاد داشته باشید که هرگز بدون محافظت کافی از چشمان خود یعنی با چشم غیر مسلح به خورشید نگاه نکنید.